Op het veld van de voormalige Tempelhof luchthaven staan enkele felgekleurde circustenten. Een eigenaardig zicht, want het veld met de oude landingsbanen is grotendeels leeg en verlaten. De fleurige circustenten vormen een nog groter contrast naast de grauwe barakken van het nu verlaten vluchtelingenkamp. De vluchtelingen verblijven nu elders, maar het circus is er nog steeds. Meer nog, het is populairder dan ooit.

TEMPELHOF Het ijzeren hek rond het circus schrikt wat af, maar aan de ingang worden we vriendelijk verwelkomd. Ylva Queisser is de manager van het Cabuwazi circus en zal ons rondleiden. Ze begint meteen enthousiast te vertellen:
‘Tempelhof is maar een van de vijf circussen van Cabuwazi. Ons allereerste circus werd 25 jaar geleden opgericht door Karl Köckenberger, die nog steeds onze CEO is. We zijn zelfs van plan om dit jaar met een zesde circuslocatie te beginnen.’

Zo veel geschiedenis
De uitzonderlijke locatie vlak naast de oude luchthaven heeft een rijke geschiedenis. De Tempelhof luchthaven werd in 1909 in gebruik genomen en speelde een belangrijke rol in de ontwikkeling van de Duitse luchtvaart. Het gigantische luchthavengebouw dat er nu nog steeds staat werd door de nazi’s gebouwd in 1939. Daarna speelde het nog een belangrijke rol als luchtbrug en Amerikaanse spionnenbasis tijdens de koude oorlog. Tot haar sluiting in 2008 bleef de luchthaven in gebruik.

Ylva vult aan: ‘Vanaf 2008 was er veel debat over wat er nu juist met het Tempelhof en bijhorend vliegveld moest gebeuren. Na veel gepalaver werd er in 2014 een referendum gehouden. De Berlijnse bevolking stemde om de gehele locatie te bewaren zoals ze is en het vliegveld tot publiek park te maken. Daarom is het sinds 2014 niet meer toegestaan om iets te bouwen of te veranderen op Tempelhofer Feld. Het was een hele bedoening om dit te realiseren. Nu willen veel fracties dit veranderen en op het veld bouwen… We zullen zien hoe het afloopt.’

Vluchtelingencrisis
In 2015 werd de luchthaven ingericht als noodopvangcentrum voor vluchtelingen. Dit gebeurde ondanks het referendum van 2014. Daarom dat alle installaties, inclusief het circus en het vluchtelingenkamp, op het veld van tijdelijke aard zijn. Een kleurrijke warboel van circustenten, kunstinstallaties, ‘containerhuizen’ en zelfs een heuse fuifzaal. Rond de Luchthaven mag wel gebouwd worden, zo vind je er de nieuwe Şehitlik moskee en het knusse ‘Columbia’ theater terug.

Ook Cabuwazi begon rond dezelfde tijd een project op Tempelhof.
‘In 2015 zijn we begonnen met werken in Tempelhof. In die tijd was het gebouw (en vooral de hangars) een schuilplaats voor ongeveer 6000 vluchtelingen. Cabuwazi had, en heeft, een mobiel project genaamd ‘CABUWAZI Beyond Borders’ dat zich richt op samenwerken met opvangcentra voor vluchtelingenkinderen en jongeren met het circus als integratiemethode.’

‘De senaat vroeg ons of we een culturele ruimte voor integratie konden zijn. Zo kwamen we op Tempelhofer Feld terecht. Na een jaar in de luchthaven te hebben gewerkt zijn we op het veld gaan staan en hebben we onze tenten opgezet. De tenten die je nu ziet staan hier sinds 2017. De kinderen van de vluchtelingen die in het grauwe en steriele kamp verbleven, woonden vanaf dan op wandelafstand van onze opgewekte circussfeer.’

De kinderen van de vluchtelingen die in het grauwe en steriele kamp verbleven, woonden vanaf dan op wandelafstand van onze opgewekte circussfeer

Populariteit
Op het moment dat we het circus bezoeken is het een donderdagnamiddag. Elke circustent die Ylva ons toont, bevat een kleine enthousiaste groep kinderen, die les volgen. We vragen Ylva of het circus nog altijd populair sinds het vluchtelingenkamp in 2019 sloot.

‘Jazeker, we hebben ongeveer 1000 bezoekers per week en die aantallen nemen nog steeds toe. Erg populair zijn onze optredens en open sessies. De optredens zijn een belangrijk onderdeel van ons werk. In de films kun je dat zien. Schoolklassen treden elke vrijdag op. De avondklassen treden minstens twee keer per jaar op.’

ARVE Error: Invalid URL https://vimeo.com/239785463 in url

‘De open sessies zijn ook druk bezocht. Tijdens onze avondlessen voor volwassenen komen elke week ongeveer 30 mensen naar hier. Op zondag zijn er ongeveer 100 kinderen en hun gezin. Dan is het hier één grote drukte.’

Werken met vluchtelingen
Een groot deel van Cabuwazi’s deelnemers was, en blijft, de vluchtelingen. Maar hoe breng je kinderen vanop de hele wereld samen, zonder taal of achtergrondkennis? Met inleving, capaciteit en tijd, zo verduidelijkt Ylva.

‘We zijn een sociaal circus. We werken met erg verschillende doelgroepen en daarom hebben we verschillende beroepen in ons team. Natuurlijk mensen die lesgeven, maar ook kunstenaars, pedagogen en maatschappelijk werkers. Ons team is zeer divers. In Cabuwazi werken mensen van over de hele wereld, die allemaal verschillende talen spreken, mannen en vrouwen, van jong tot oud. Dat is allemaal heel belangrijk, want zo is er een sterke connectie tussen ons team en onze doelgroep.

De perfecte methode om met kinderen te werken
Terwijl achter ons de kinderen al spelend aan hun opwarming beginnen, vertelt Ylva ons meer over de filosofie achter het gebruik van een circus om aan sociale integratie te doen.

‘Het circus is in mijn ogen de perfecte manier om met kinderen te werken. Het heeft geen taal nodig, je kunt met het lichaam werken (wat goed is voor alle kinderen), je kunt werken aan sociale vaardigheden, je kunt je taal trainen, je kunt nieuwe dingen leren en eigenwaarde krijgen, je kunt creatief zijn, deelnemen aan een proces en deel uitmaken van een groep die naar één doel toewerkt (een show). In het circus is er voor elk wat wils.’

‘De kinderen en jongeren die uit andere landen naar Duitsland komen en jarenlang in een Duits opvangcentrum wonen, bevinden zich in een heel bijzondere situatie. Dat moeten we in ons achterhoofd houden en we moeten ons werk aanpassen, om iedereen te kunnen opnemen. We hebben onze trainers daarom een opleiding in dat integratie-gedeelte gegeven. En uiteindelijk zou ik zeggen dat we geslaagd zijn in het opnemen van vluchtelingenkinderen. Maar met een job als het integreren van kinderen ben je niet zomaar klaar!’

Şehitlik Moskee: De mooiste moskee van Berlijn

Vanop het Tempelhofer Feld vallen niet alleen de circustenten op. Ook tekent zich aan de horizon een kenmerkende vorm van een traditionele moskee af. Op nog geen vijf minuten wandelen van het Cabuwazi circus, bevindt zich de Şehitlik Moskee. Deze is de grootste moskee van heel Berlijn en is zodoende druk bezocht, vooral door de Turkse moslimgemeenschap van Berlijn.

Naast de moskee ligt een kerkhof voor Turkse moslims. Dit kerkhof werd al in 1863 opgericht en in de jaren ‘80 werd er een moskee gebouwd. Van 1999 tot 2005 werd de moskee gerenoveerd tot een indrukwekkend complex, geïnspireerd door 16de en 17de eeuwse Ottomaanse architectuur.

De bezoekende moslims van de moskee zijn erg vriendelijk en nodigen iedereen uit om binnen te komen en kijkje te nemen. We worden wel gewaarschuwd om de juiste deur te nemen. Bovenaan voor de mannen, onderaan voor de vrouwen. Zolang je je schoenen uitdoet, wil iedereen uitleg geven over de moskee.

De vele projecten op de site van het Tempelhof tonen de creatieve en open kant van Berlijn. Circus Cabuwazi is er voornamelijk om mensen welkom te heten en vertrouwd te maken met de leuke delen van Berlijn. Integratie is moeilijk, maar met hulp van projecten zoals Cabuwazi verloopt dit allemaal net een beetje gemakkelijker.

Redacteurs Robbe en Jeffrey brachten voor jou Tempelhofer in kaart. Letterlijk zelfs, in de vorm van een StoryMap.

Bekijk de StoryMap hier.

Tekst: Robbe Debraekeleer en Jeffrey Meskens, foto’s: © Jeffrey Meskens, Amerikaanse Luchtmacht Archief, © CABUWAZI