De aarde warmt op, CO₂-emissies blijven beduidend stijgen en ook het wereldwijde bevolkingsaantal kent een flinke groei. Vandaag staat die teller op bijna acht miljard. Toch hoeft die bevolkingsexplosie niet meteen een grote ramp te zijn. ‘De bevolkingsgroei concentreert zich in arme ontwikkelingslanden. Die zal dalen als we investeren in betere educatie voor vrouwen en kindersterfte tegengaan’, zegt Gerard Govers, hoogleraar geografie en vicerector aan de KU Leuven.

Het wereldwijde vruchtbaarheidscijfer ligt vandaag op 2,3 kinderen per vrouw. Dat is een cijfer dat vroeger veel hoger lag en zelfs zal blijven dalen in de toekomst. Ook in België is het vruchtbaarheidscijfer intussen gedaald tot 1,6 kinderen per vrouw. Toch liggen die cijfers lang niet overal zo laag. ‘De voornaamste groei vindt plaats in arme ontwikkelingslanden in Afrika’, zegt Govers.

Waarom groeit Afrika zoveel sneller?
Om de bevolkingsstijging in armere landen in te perken, moet de kindersterfte dalen en de opleiding van jonge vrouwen en hun participatie aan de arbeidsmarkt verbeteren. Dat klinkt op het eerste gezicht misschien niet vanzelfsprekend, maar er zit een maatschappelijke logica achter. ‘Kinderen betekenen in een arme landbouwsamenleving iets heel anders dan bij ons’, aldus Govers. ‘In België zijn kinderen een investering. Vrouwen zijn hier doorgaans goed opgeleid en ze besteden de nodige aandacht aan een carrière. Daarna willen ze vaak dat hun kinderen ook goed zijn opgeleid en zullen ze hier dus in investeren.’

In arme landen ligt dat helemaal anders. ‘Waar een kind bij ons iets is om in te investeren, is het in een arme landbouwsamenleving eerder een hulpbron’, zegt Govers. ‘Tot heel kort geleden waren de meeste mensen in Afrika landbouwers. Ze leefden van wat het land hen opbracht. Hun kinderen konden dan helpen op het veld en hen ondersteunen op hun oude dag.’ Maar de kindersterfte in deze landen ligt honderd keer hoger dan bij ons. ‘De helft van die kinderen haalt de leeftijd van vijf jaar niet.’ Dat is problematisch, want de arme Afrikaanse landbouwers hebben de hulp van hun kinderen nodig.

‘Dan is het niet onlogisch dat ze zoveel kinderen op de wereld brengen’, concludeert Govers. ‘Ze willen zekerheid. Ze willen dat minstens twee van hun kinderen overleven, dus om de kansen te vergroten gaan ze vaak zes tot zeven kinderen hebben. Zo blijven er gemiddeld zelfs meer dan twee kinderen over, wat de enorme bevolkingsgroei verklaart.’ Als de kindersterfte afneemt, zal de groei dat dus ook doen.

Toekomst met optimistisch perspectief
Het probleem van ‘overbevolking’ is volgens professor Govers niet onoplosbaar. ‘Met het terugdringen van kindersterfte, een goede opleiding voor jonge vrouwen en voldoende economische ontwikkeling stopt de bevolkingsexplosie vanzelf.’ Die daling van kindersterfte lukt volgens Govers al relatief goed op de planeet, maar er is nog heel wat werk aan investeren in opleidingen en onderwijs. Als we daarop succesvol inzetten, zal het wereldwijde bevolkingsaantal tegen 2060 pieken om daarna weer af te nemen.

‘Het zag er voor Ethiopië in de jaren 80 uiterst dramatisch uit, terwijl vrouwen daar nu gemiddeld drie kinderen minder krijgen dan toen’

Govers kijkt door een vrij optimistische bril naar de toekomst: ‘De worstcasescenario’s doen zich niet voor.’ Dat heeft volgens hem veel te maken met de beduidende inspanningen die Afrika nu al doet om zijn onderwijs steeds meer op de agenda te krijgen. ‘In sommige arme landen zien we toch een opmerkelijke daling van de geboortecijfers’, aldus Govers. Zo zag het er voor Ethiopië in de jaren 80 uiterst dramatisch uit, terwijl vrouwen daar nu gemiddeld drie kinderen minder krijgen dan toen. Die dalingen zien we ook in andere landen zoals Bangladesh en Egypte. ‘Zulke maatschappijen veranderen steeds meer van een klassieke landbouwmaatschappij naar een marktgeoriënteerde maatschappij die kansen biedt aan vrouwen.’ Maar in landen zoals Egypte moeten we voorzichtig zijn. ‘De bevolking kan daar af en toe terug stijgen, omdat de cultuur en religie vrouwen kunnen verhinderen in hun participatie aan de maatschappij.’

Het grote aandeel van internet en sociale media in onze huidige samenleving is volgens Govers ook een belangrijke factor in het terugdringen van bevolkingscijfers in armen landen. ‘Die mensen krijgen via het wereldwijde web nu veel meer informatie binnen. Een smartphone vervangt een formele opleiding niet, maar zo krijgen ze ook hoogte van andere manieren van leven.’

Tekst en illustratie: © Hanne De Vleeschouwer, foto bovenaan: UNICEF Ethiopia (CC BY-NC-ND 2.0)