TEMPELHOF-SCHÖNEBERG – Heb je misschien een creatief brein en wil je uitgroeien tot een groot kunstenaar? Of wie weet ben je wel een geboren radiomaker? Dan heeft de Berlijnse wijk Schöneberg alvast twee verdoken parels in petto. Zowel de Duitse ‘Malzfabrik’ als het geschiedenisrijke Deutschlandfunk Kultur maakt onherroepelijk deel uit van het artistieke Berlijnse landschap.

Wie het kleurrijke Schöneberg bezoekt in de Duitse hoofdstad Berlijn kan er niet naast kijken: vier immense schoorstenen die uitsteken boven alles wat het district omvat. Werken doen ze niet meer, maar ze zijn onderdeel van het gigantische complex dat tot twintig jaar geleden gebruikt werd voor de moutproductie van bier. ‘Vandaag zijn het niet meer de machines die hun werk doen, maar wel opkomende kunstenaars, bedrijven en andere creatievelingen’, zegt Anna Hoffman, HR-verantwoordelijke van de Malzfabrik.

Geen enkele moutfabriek in Europa was groter
De fabriek, die uit meerdere afzonderlijke gebouwen bestaat, is zichtbaar vanuit elke uithoek van het district Schöneberg. Eens aangekomen aan de hoofdingang word je meteen overvallen door een gevoel van aangewakkerde interesse, maar toch grote onwetendheid. Je voelt aan de industriële grootsheid van het gebouw dat er vroeger hard gewerkt werd. Maar nu is het er opvallend stil. Alleen de ruis van een kille, winterse bries is hoorbaar. Toch staat het complex er met een soort van onoverwinnelijke trots.

Anna Hoffman werkt er intussen acht jaar. Toch zijn er nog altijd plekken in het gebouw waar ze zelf nog nooit geweest is. ‘De Malzfabrik was vroeger de grootste moutfabriek van Europa’, begint ze haar verhaal. ‘Het werd gebouwd in 1917 en bestond toen uit twee hoofdgebouwen’, zegt ze terwijl ze wijst naar twee grote constructies die zich vlak achter de ingang bevinden. Een van die gebouwen was tijdens de Tweede Wereldoorlog compleet verwoest, dus moesten ze het vijf jaar later heropbouwen om opnieuw te kunnen gebruiken. Er werden ook twee nieuwe gebouwen naast geplaatst. Die werden ingericht met een efficiëntere technologie voor moderne moutproductie.

Stukjes fabriek zijn nog overal zichtbaar
Wie net iets verder kijkt dan zijn neus lang is, ziet dat de fabriek overloopt van authentieke restanten. Zo vallen de verroeste pijlen naar de toenmalige ‘Weissbierhalle’ en ‘Waggonschuppen’ meteen op. Onder de geparkeerde auto’s komen stalen flarden tevoorschijn die duidelijk ooit een functionerend treinspoor waren. ‘Via deze sporen konden ze het mout in één klap transporteren naar brouwerijen over heel Europa’, verduidelijkt Anna. Maar vanaf 1961 werd transport naar het oosten van Berlijn onmogelijk. ‘De muur heeft daar een serieus stokje voor gestoken.’

Een van de gebouwen aan de achterkant van het domein is recent omgetoverd tot een inventieve kantoorruimte. ‘Bedrijven met een positieve sociale impact kunnen ons overtuigen om hier een kantoor te krijgen’, zegt Anna terwijl ze zich een weg baant langs de verouderde sporen. ‘In het gebouw ernaast bevinden zich kunstateliers’, gaat ze verder. ‘De huurprijs van zo’n atelier ligt laag zodat elke kunstenaar, groot of klein, het kan betalen.’

In het gebouw ernaast zijn de meeste gangen en ruimtes nog compleet leeg, verouderd en verlaten. ‘Er ligt een plan klaar om hier binnen dit en tien jaar iets van te maken, maar daar is nog geen zekerheid rond’, zegt Anna. Het is er koel, donker en de echo die weerklinkt is immens. In sommige ruimtes staan er zelfs nog onaangeroerde machines die vroeger gebruikt werden. ‘Daarmee wasten ze het mout. Zo werd het zoeter en dat zou het bier lekkerder maken.’ In andere ruimtes zijn zelfs nog resten van het mout te zien op de grond.

Ook het milieu profiteert ervan
De Malzfabrik zet niet alleen in op kleinschalige kunstprojecten, maar ook groene vingers kunnen aan de slag in de tuinen en de serres van het complex. Zo won Malzfabrik verscheidene prijzen voor zijn duurzaamheid. ‘Een groot stuk van het domein bleef ongebruikt’, zegt Anna terwijl ze de fabrieksgebouwen achter zich laat en terechtkomt in een groene oase van rust. Daar bevinden zich nu graspleintjes, een vijver en een ruime serre vol planten.

‘In de zomer kunnen liefhebbers er zelfs in zwemmen’

De vijver is honderd procent natuurlijk en duurzaam. ‘Langs filterende kanalen wordt hij gevuld met regenwater, aldus Anna. ‘In de zomer kunnen liefhebbers er zelfs in zwemmen, maar als ze met te veel zijn heeft de vijver langer nodig om te herstellen.’ Ondertussen wijst Anna naar een hardwerkende man in de serre, waar aan efficiënte stedelijke landbouw wordt gedaan. ‘Deze man gebruikt water waar vissen in hebben gezwommen. De uitwerpselen van die vissen zijn gunstige voedingsstoffen om de groei van de planten te bevorderen.’

Alle beetjes helpen
Voor al deze creatieve, culturele en milieuvriendelijke projecten krijgt de Malzfabrik ook wat steun van hogerop. ‘Omdat de stad Berlijn ons als monument bestempelt, krijgen we gedeeltelijk subsidies’, zegt Anna. ‘Er is een bepaalde organisatie die er alles aan doet om de Berlijnse monumenten ook effectief als monument te behouden. Van hen krijgen we geld om de gebouwen te renoveren. Zo moderniseren we alles in de mate van het mogelijke, maar proberen we uiteraard om de oorspronkelijk kleuren en materialen te behouden.’

RIAS doopte zich om tot een gemoderniseerd radiohuis

De nu meer cultureel getinte Malzfabrik heeft dus zijn functie doorheen de jaren compleet omgegooid. Het vier kilometer verder liggende radiostation Deutschlandfunk Kultur draagt ook een heftige geschiedenis met zich mee. Het is in tegenstelling tot de Malzfabrik wel altijd bij zijn leest gebleven.

Deutschlandfunk Kultur is vandaag niet meer weg te denken uit het Berlijnse medialandschap. Het in 1994 opgerichte radiostation maakt deel uit van het grotere Deutschlandradio en zendt vandaag cultuurgerelateerde programma’s uit.

Berlijners kennen het allemaal: Deutschlandradio. Er gaat namelijk een enorm rijke geschiedenis aan vooraf. Ooit droeg dit radiostation de naam RIAS, wat staat voor Rundfunk im amerikanischen Sektor. Ten tijde van de bezetting van Berlijn was dit radiohuis enorm belangrijk voor de West-Berlijners. Het stond onder toezicht van de Amerikanen, door zijn ligging in de Amerikaanse sector.

Radio van 1946 tot nu
Wanneer je het majestueuze gebouw wilt binnenwandelen, kan je het voormalige RIAS-teken onmogelijk negeren. Brigitte Stephan, al 15 jaar communicatiemedewerkster: ‘Je kan het RIAS-teken nooit weghalen. Het heeft zoveel betekenis voor de inwoners van West-Berlijn. Het is en blijft een teken van vrijheid en verzet tegen de DDR.’

Dat het huidige radiostation effectief veel belang hecht aan zijn waardige geschiedenis, valt af te leiden uit de authenticiteit van het gebouw. Niet enkel het teken boven de ingang bleef bewaard, maar ook een aantal originele studio’s. Zo heb je bijvoorbeeld de voormalige live-studio, die vandaag gebruikt wordt als vergaderruimte. Desondanks is alles origineel gebleven. Dat is ook het geval met de oudste studio van het gebouw. Ooit werden daar uitzendingen gemaakt, terwijl het vandaag enkel nog dient als herinnering.

Vereeuwigd verleden

‘We bewaren de studio’s om de geschiedenis niet verloren te laten gaan, maar evengoed als eerbetoon aan Hans Rosenthal. Hij was een heel bekende showmaster die onlosmakelijk verbonden blijft aan onze identiteit’, besluit Stephan. Het gebouw is dan ook gelegen aan de Hans-Rosenthal-Platz.

Het staat als een paal boven water dat het verleden van Deutschlandfunk Kultur te belangrijk en ingrijpend is om te verwaarlozen. Werknemers lijken er dan ook rotsvast van overtuigd: de geschiedenis van het radiostation zorgt voor een nooit geziene folklore.

StoryMap Schöneberg

Naast de Malzfabrik en het radiohuis loont het zeker ook de moeite de wijk wat verder te verkennen. Schöneberg bezit immers over een aantal pareltjes. Ontdek hieronder dankzij een virtuele tour wat je zeker niet mag missen.

Tekst en foto’s: Hanne De Vleeschouwer en Arnaud De Martelaere