Voor de vierde keer kleuren Rode Neusjes de miezerige herfstmaanden. Met tal van acties willen organisaties als Rode Neuzendag en TeGek?! meer openheid rond psychische problemen creëren. Want waar één op de vijf jongeren er zelf mee kampt, komt haast iedereen er mee in aanraking. Vrijdag 29 november beïndigt een groot feest de actie. Maar het eind van de actie betekent lang niet het eind van actie.

Een van de organisaties waarmee Rode Neuzendag nauw samenwerkt is TeGek?!. Al vijftienjaar zet de organisatie zich in om psychische problemen bespreekbaarder te maken. Denk maar aan programma’s als Gek en Geniaal waarin bekende Vlamingen als Lieve Blancquaert en Lize Spit de handen in elkaar slaan met psychose-gevoeligen om samen een kunstwerk op poten zetten. ‘Zo focussen we op hun sterktes, in plaats van op hun beperkingen’, zegt Marc Hellinckx, coördinator van TeGek?!. Het opzet van TeGek?! is duidelijk, maar slagen ze hier ook in? Om dit te checken, voert ze voor de tweede keer een grootschalig onderzoek naar het stigma bij geestelijke gezondheidsproblemen.

Negen op de tien Vlamingen wordt in zijn leven op de een of andere manier met psychische problemen geconfronteerd. Maar wie erover wil spreken, stoot vaak op een drempel. Want wie erover spreekt, is moedig en dapper. Doet iets ongewoons. Vaak wachten we daarom liever gewoon af, uit angst om frontaal op ons gezicht te gaan.

‘Niet het taboe, maar de normalisatie ervan moet centraal staan’

Onder de loep
Uit het TeGek?! onder de loep-onderzoek blijkt dat slechts één procent van de 2.000 respondenten staat negatief tegenover mensen met psychische problemen. Wanneer hen werd gevraagd naar de attitudes van anderen, dachten ze dat 23 procent van de bevolking hier negatief tegenover zou staan. Waar in realiteit bijna niemand zegt negatief over psychische problemen te denken, denken de respondenten dus wel dat een vijfde van de bevolking negatieve aspiraties koestert ten opzichte van mensen met psychische problemen. Marie behoort tot die één op de vijf jongeren. Hoe zij het ervoer? ‘Ik voelde me niet meteen gebrandmerkt, maar eerder onbegrepen. De onwetendheid is nog groot.’

Vanwaar dit grote verschil in beleving?  Professor Inez Germeys van de onderzoeksgroep Psychiatrie aan de KU Leuven, die tevens meewerkte aan het onderzoek, ziet het als volgt. ‘Mensen die zelf minder stigmatiseren, pikken het bij anderen sneller op. Ze zijn er gevoeliger voor.’ Maar ook sociaal wenselijk gedrag kan – zoals wel vaker in wetenschappelijk onderzoek – de discrepantie verklaren. Ook de trend van polarisatie – die je overal in het maatschappelijke leven kan waarnemen – kan een verklaring zijn. ‘Anderen doen het niet goed, maar ik doe het wel goed; de anderen stigmatiseren, maar ik niet.’ Dat.

Neutraal is niet goed genoeg
Ook de media spelen een grote rol in onze perceptie. ‘Hoe meer de media naar buiten brengen dat er een stigma leeft, hoe meer mensen gaan denken dat het ook zo is’, zegt Germeys. ‘En dat terwijl het in realiteit misschien net aan het verminderen is. Zo creëren we een vicieuze cirkel. Campagnes moeten goed opletten wat hun boodschap wordt, en welke taal ze daarvoor gaan gebruiken.’ Niet het taboe, maar de normalisatie ervan moet centraal staan. Toch heeft Marie het gevoel dat de media steeds meer aandacht hebben voor mentale gezondheid. ‘Ze maken ons bewust van onze nietigheid en het feit dat mentale problemen als depressies en eetstoornissen niet zeldzaam zijn, maar net alarmerend veel voorkomen.’

Die normalisatie vormt ook het accent van TeGek?!. ‘Onze hoofdopdracht is om een grotere openheid te creëren over alles wat met geestelijke gezondheid te maken heeft’, zegt Hellinckx. ‘In onze campagnes focussen we op de mogelijkheden van mensen, op hun sterktes, en niet op hun gebreken. We bewaken de positieve vibe.’

‘Ze maken ons bewust van onze nietigheid en het feit dat mentale problemen als depressies en eetstoornissen niet zeldzaam zijn, maar net alarmerend veel voorkomen’

En dat werkt, zo blijkt. ‘Mensen die TeGek?! kennen, staan positiever tegenover psychische problemen dan anderen’, weet Germeys. ‘TeGek?! bereikt ook steeds een groter publiek, waardoor de positieve vibe zich verder verspreidt.’ Toch gaat het rapport verder dan een goednieuwsshow. ‘Slechts één procent  mag dan wel aangeven negatief te denken, daartegenover staat een enorm grote groep die neutraal denkt. Neutraal is niet goed genoeg.’ Het impliceert gelatenheid. Whatever, het is te ver van mijn bed. ‘Maar het is net niet ver van ons bed’, zegt Germeys. ‘Het raakt ons allemaal en zou ons daarom verre van koud mogen laten.’Wanneer we kijken naar eerder onderzoek, valt er bij het persoonlijk gekoesterd stigma weinig vooruitgang te bespeuren. ‘Het is moeilijk om te zien dat bij het geheel, bij ons als groep, het stigma niet gewijzigd is’, zegt Germeys.

Een mediacampagne werkt natuurlijk altijd naar een eindpunt, zo ook Rode Neuzendag. ‘Maar dat we qua intensiteit even wat gas terugnemen, wil niet zeggen dat het ophoudt. Verre van’, zegt Winok Oplinus, CSR-manager bij DPG Media en eindverantwoordelijke van Rode Neuzendag. ‘ Het hele jaar door werken we achter de schermen verder aan onze projecten.’ En dat doen ze lang niet alleen. Door hun krachten te bundelen met andere organisaties, hebben ze het taboe rond psychische problemen al een beetje kunnen doorbreken. ‘We boeken zeker vooruitgang, maar zijn nog lang niet waar we zouden moeten zijn.’ Nog een reden te meer om ook na november je rode neusje op te zetten.

Tekst: Harte Van Eynde, foto: © Harte Van Eynde