Sexting, fraude, catfishing … Sinds de komst van het internet zijn mensen creatief bezig met oplichting achter het digitale scherm. Met de gelekte naaktbeelden van Stan Van Samang, Sean Dhondt en Peter Van de Veire, kreeg catfishing eindelijk de aandacht die het nodig had. Die impact woog zwaar op de bv’s en hun reputatie kreeg een deuk.  Ik ging praten met Marie, een catfish-slachtoffer die haar eigen verhaal wilde delen: ‘Erover praten is belangrijk. Enkel door taboes bespreekbaar te maken, kan je problemen beginnen oplossen.’

‘Voor mij heeft het catfishen geen drempel gevormd om weer online te daten. Wel heb ik nu een lagere tolerantie voor bullshit’.

Marie, een 24-jarige student zoals een ander, heeft meerdere keren te maken gehad met het fenomeen catfishing: een eenvoudige en dus listige vorm van oplichterij.

‘Catfishing is jezelf bewust voordoen als een ander persoon wanneer je online met iemand in contact komt’, licht Marie toe. ‘Sommigen doen het uit pure verveling of hopen naaktbeelden te verkrijgen.’ Zo’n nepprofiel is in een mum van tijd gemaakt via sociale media, datingapps en zelfs Whatsapp. Maar het wordt ook zo weer verwijderd, waardoor daders opsporen een moeilijke zaak wordt. 

Catfishers gebruiken het scherm als een illusie en als schild, maar waarom? ‘Ik denk dat velen het doen omdat ze dingen willen die ze in het echte leven niet krijgen. Zoals seks of liefde. Dat zijn meestal de iets onschuldigere catfishers. Die zijn eerder op zoek naar aandacht en appreciatie’, zegt Marie. Maar de motieven en gevolgen zijn lang niet zo rooskleurig.

Depressie en kwetsbaarheid

Catfishing kan iedereen overkomen. Toch zijn er volgens Marie mensen die kwetsbaarder zijn dan anderen. Ze vertelt over haar kwetsbare momenten die catfishers gebruikten om haar om de tuin te leiden: ‘Zo’n drie jaar geleden zat ik in een depressie en voelde me slecht in mijn vel. Ik was toen ook erg aan het experimenteren op vlak van losse contacten en seks. Zo was ik bijvoorbeeld actief op verschillende datingapps. Achteraf weet ik dat ik dat deed om mijn zelfbeeld omhoog te krijgen.’

Die zoektocht naar bevestiging op het internet kan wel eens een valkuil worden. ‘Het gebeurde wel eens dat mensen op Tinder zich als iemand anders voordeden, maar dat had ik achteraf pas door. Ik was eerder gefocust op de aandacht die ik kreeg en lette niet op de signalen die aanduidden dat er iets verkeerd zat.’

Manipulatie en confrontatie

Catfishers worden uitstekende manipulators eens ze voelen de controle kwijt te raken over het slachtoffer. Dat gebeurde ook in het geval van Marie: ‘Het is me al overkomen dat ik halverwege het sexting doorhad een ander persoon voor me te hebben. Je beseft dan te laat dat je te ver bent gegaan met iemand die je niet kent. Als je op dat moment laat merken dat je je er niet goed meer bij voelt, beginnen sommigen je te bedreigen. Dat is angstaanjagend. Je hebt jezelf blootgegeven – letterlijk én figuurlijk’.

‘Je hebt jezelf blootgegeven – letterlijk én figuurlijk.’

Zo’n confrontatie is voor slachtoffers niet vanzelfsprekend. ‘Het is heel eng, omdat je het gevoel krijgt dat die persoon al zoveel macht en controle over je heeft omdat hij of zij je al dingen heeft laten doen zonder iets van zichzelf prijs te geven. Om daartegen in opstand te komen, is heel moeilijk’, geeft Marie toe.

‘Er zijn er weinig die eens ze doorhebben dat ze betrapt zijn, zich excuseren. Sommigen blokkeren jouw profiel of verdwijnen gewoon, Je hebt er die meteen jouw profiel blokkeren of verdwijnen, wat enerzijds goed is omdat je er geen last meer van hebt. Anderzijds vraag je je af wat er nu gaat gebeuren. Je hebt helemaal geen controle over de situatie.’

Nood aan nultolerantie

In België vind je geen algemene cijfers over de frequentie van catfishing, maar het gebeurt vaak. Facebook heeft in de eerste twee kwartalen van 2020 alleen al zo’n 3,2 miljard nepprofielen verwijderd. Zo’n nepprofiel is dus even snel verwijderd als het opnieuw wordt aangemaakt. 

Voor Marie ligt het probleem vooral in het stilzwijgen van de oplichting: ‘Ik denk dat maar weinig mensen weten dat het fenomeen bestaat en hoe regelmatig dat gebeurt. Catfishen is volgens mij een taboe waar niet veel over gepraat wordt. Ik weet dat niet gemakkelijk is om als slachtoffer naar voren te komen. Verkrachting wordt al amper bestraft in dit land. Wat gaan ze dan tegen catfishers doen?’ 

‘Verkrachting wordt al amper bestraft in dit land. Wat gaan ze dan tegen catfishers doen?’

De vraag of catfishing nu strafbaar is, is niet zo eenvoudig. Op zich is het stelen van een identiteit niet strafbaar in België, maar wat je ermee doet wél. Als een persoon een identiteit steelt voor afpersing, misbruik of chantage, kan hij of zij opgespoord en vervolgd worden door de overheid. Daarbij komt nog je privacy kijken: je hebt recht op bescherming van je privégegevens. Die zaken maken het complex om heldere regels op te stellen rond internetfraude. Misschien is het tijd voor een herziening van het strafwetboek en een duidelijk stappenplan voor slachtoffers? ‘Een nultolerantie vanuit de samenleving is nodig’, vindt Marie.

Catfisher wordt verliefd

Marie kreeg te maken met een langdurige oplichting die zich verspreidde over enkele maanden. De catfisher bleek geen slechte bedoelingen te hebben, maar worstelde vooral met zichzelf. Sterker nog: naarmate de tijd verstreek, ontwikkelde de dader gevoelens voor haar. 

‘Ik had een match met een heel knappe man op Tinder en we zijn aan de praat geraakt via WhatsApp. Hij was me continu aan het ophemelen, bij het minste wat ik zei. Ik vond de gesprekken leuk en voelde me gehoord. Na een gegeven moment is het wat pikanter geworden, en stuurde ik dan wel eens een sexy foto, maar kreeg er maar af en toe eentje terug. Na zo lang te sturen naar elkaar, wilde ik wel eens afspreken. Hij sloeg het voorstel eerst af, maar stemde uiteindelijk toe. De avond dat we elkaar gingen ontmoeten, heb ik mezelf opgemaakt en in de zetel gewacht. Uiteindelijk is hij nooit gekomen en ben ik in tranen uitgebarsten. Het voelde aan als een afwijzing, en dat gevoel is pijnlijk en frustrerend. Achteraf besefte ik dat hij waarschijnlijk nooit de intentie had om effectief met me af te spreken.’

Toen Marie hem ermee confronteerde, kreeg ze een verrassende bekentenis te horen: ‘Ik wil al heel lang eerlijk met je zijn, maar ik kon het niet. Mijn naam is eigenlijk Naomi. Ik heb dat nepprofiel ooit aangemaakt omdat ik nieuwsgierig ben naar meisjes.’

Voor Marie was dat bericht een grote schok. Maar het verhaal krijgt een ongewone wending wanneer de catfisher een nieuwe toegeving doet: ‘Ze bekende dat ze tijdens het praten verliefd op me was geworden’, voegt Marie toe. ‘Dat was voor mij moeilijk te geloven. Maar omdat het een meisje was die met haar seksualiteit worstelde, was ik er meer tolerant voor.’ Marie verwerkte het gebeuren sneller dan verwacht, zegt ze zelf. ‘Naomi gaf toe dat ze iets fout had gedaan, maar dat ze het beste met me voorhad. Dat maakte het voor mij makkelijker om ermee om te gaan.’

Sexting is groter risico

Dat Marie wat pikante foto’s uitwisselde over een scherm, is geen onbekend gegeven. Sexting, een moderne vorm van flirten, is voor jongeren niet zo onbekend. Zo’n 17% van de Vlaamse jongeren in de derde graad verzonden in de laatste twee maanden een seksueel getinte foto van zichzelf, volgens een enquête van expertisecentrum Sensoa. Maar dat is niet altijd zonder gevaar.

‘Sexting is leuk en we moeten dat niet verbieden. Maar we moeten ons bewust zijn van de risico’s die eraan verbonden zijn. Als je het doet, weet dan zeker wie de persoon is aan de andere kant van het scherm en dat je die kan vertrouwen’, adviseert Marie. Wil je het toch uitproberen? ‘Zorg dat je bij het maken van foto’s of filmpjes je hoofd er niet mee opstaat’. Op deze manier verlaag je het risico dat de beelden tegen je gebruikt worden. 

Dat risico liepen de drie bv’s Sean, Peter en Stan wel. In de gelekte naaktbeelden zijn hun gezichten onmiskenbaar, met bijbehorende gevolgen en de inmenging van de publieke opinie. Volgens Marie worden ze te hard beoordeeld: ‘Als er naaktbeelden publiek worden gemaakt, moeten we onze aandacht focussen op de dader en niet op het slachtoffer. Victim blaming gebeurt nog te vaak. De persoon heeft dat in privésfeer gemaakt en iemand anders heeft ze verspreid.’

‘Als er naaktbeelden publiek worden gemaakt, moeten we onze aandacht focussen op de dader en niet op het slachtoffer.’

‘Omdat het hier gaat over seks en je lichaam, wordt het zoveel meer beladen. Het lijkt een taboe waarover niet gesproken mag worden, maar we hebben toch allemaal seks? Als de oudere generatie in onze tijd was opgegroeid, hadden zij ook met zulke dingen geëxperimenteerd. Het is normaal dat dat evolueert.’

Marie heeft haar negatieve ervaringen een plek kunnen geven en komt er sterker uit: ‘Voor mij heeft het catfishen geen drempel gevormd om weer online te daten. Wel heb ik nu een lagere tolerantie voor bullshit’, zegt ze lachend.

Tekst en foto’s: ©Naomi Ghyssaert