Begin dit jaar, 8 januari 2020, werd de filmkeuring afgeschaft. Deze honderd jaar oude instantie verbood jongeren onder de 16 jaar de toegang tot de Belgische bioscoopzalen, behalve voor films die door de filmkeuringscommissie goedgekeurd waren. Naar aanleiding van de afschaffing publiceerde Daniël Biltereyst Verboden Beelden, een boek over de geschiedenis van de filmkeuring en gecensureerde films.

Omdat het bioscoopbezoek en het bekijken van films tot in de jaren 60 echt een familiegebeuren waren, werden de meeste films door de filmkeuringscommissie gecontroleerd. Hierdoor konden ook kinderen en jongeren genieten van deze films. Het boek Verboden Beelden onthult dat tussen 1920 en 1960 een derde van de gekeurde films bestempeld werd als ‘kinderen niet toegelaten’ en een ander derde werd geknipt om het label ‘kinderen toegelaten’ te ontvangen.

Home Sweet Home

België had in theorie een van de meest vrije filmkeuringssystemen en was er geen verplichte censuur. Sommige films die in België vrij te bekijken waren, werden soms in het buitenland geknipt. Hierdoor kwamen er ook mensen van de buurlanden naar de Belgische bioscopen. Dit gebeurde ook andersom.

Daniël Biltereyst, die de filmkeuring 10 jaar onderzocht, legt uit: ‘Filmdistributeurs konden zelf films voorleggen om het label ‘Kinderen toegelaten’ (KT) te bekomen. Hierdoor werden hun films soms gecensureerd. Dat heeft een commerciële reden, want er was veel geld te verdienen in die sector. Zij wilden geen hele groep potentiële klanten uitsluiten, omdat kinderen en jongeren één scene van een film niet mochten zien. Voor volwassenen kon alles, daarom waren er ook bioscopen die zich alleen op volwassenen richtten en geen gecensureerde versie toonden. ’

Censuur op de streamingplatforms

Sinds januari 2020 wordt er niet meer gecensureerd in de bioscopen. Desondanks maken streamingplatformen zelf hun regels en worden er scènes geknipt of veranderd.

Zo werd de film Splash van 1984, die in België getoond werd zonder aanpassingen en het KT-label kreeg, digitaal gecorrigeerd. Toen Disney+ deze film in april online zette, werden de haren van de zeemeermin digitaal verlengd, zodat er geen naakt in beeld kwam.

Een ander voorbeeld is Netflix. Deze online streamingdienst past op vraag van bepaalde overheden dingen aan of brengt films niet uit om zo rekening te houden met gevoeligheden. Zo vroeg Netflix aan de Belgische regisseur Lukas Dhont om drie scènes te knippen uit zijn film Girl.

De klassieker Gone with the wind van 1939, die op HBO MAX kwam, kreeg veel kritiek omwille van racisme, waardoor de streamingservice deze film van het platform had gehaald. Even later stond de film terug op het platform, maar met extra duiding.

‘Filmmakers weten waar grenzen zijn en proberen die op te zoeken en eventueel te overschrijden. Ze kunnen dan kritiek krijgen en dat weegt op de streamingdiensten, omroepen en producenten’

‘Filmmakers weten waar grenzen zijn en proberen die op te zoeken en eventueel te overschrijden. Ze kunnen dan kritiek krijgen en dat weegt op de streamingdiensten, omroepen, producenten, enzovoort. Zij waken voortdurend over die grenzen, want vandaag zijn er heel wat nieuwe gevoeligheden. Denk maar aan alles wat te maken heeft met LGBTQ+, vrouwen, duurzaamheid, etnische minderheden, enzovoort. Als er grenzen worden overschreden kan dat leiden tot een aanpassing en soms tot zelfs een verbod’, aldus Biltereys.

Denk maar aan de ophef die ontstond nadat Één bekend maakte om enkele afleveringen van FC De Kampioenen te schrappen omwille van racisme. Daniël Biltereyst: ‘Wat belangrijk is, is om bij dit soort beslissingen de discussie aan te gaan over wat de grenzen zijn. Als het in het geheim gebeurt, zoals vroeger met de filmkeuring, is er een probleem.’

‘Er zijn enkele concepten die ik uitwerkte in mijn boek. Een van die concepten is dat makers rekening hielden met het feit dat iets gecensureerd kan worden. Zij weten wat er gecensureerd kan worden en handelen daarnaar.  Hierdoor gaan filmmakers vaak gebruik maken van de suggestie en dat noem ik censuurontwijking’, zegt Biltereyst. ‘Het bestaan en het besef van censuur heeft ervoor gezorgd dat filmmakers anders zijn gaan werken. Zonder dat ze dat openlijk toegeven houden filmmakers rekening met grenzen, zodat ze verhalen kunnen vertellen en in beeld brengen zonder dat ze gecensureerd kunnen worden.’

Tekst: Sebastiaan Brems, foto: Anna Shvets via pexels