Vinden we discriminatie op basis van huidskleur ook terug in notenleer? Verschillende experten beweren van wel. De afgelopen maanden was er veel ophef over een spraakmakend artikel van de Amerikaanse muziekprofessor Philip Ewell. Die discussie is ook musicoloog aan de KU Leuven Pieter Bergé niet ontgaan.

Dit voorjaar publiceerde het tijdschrift Music Theory Online het artikel Music Theory and the White Racial Frame. Dat is een artikel van Philip Ewell, professor aan Hunter College in New York. Het begint met de zin ‘Muziektheorie is wit’. In een notendop wijst Ewell erop dat notenleer en muziekonderwijs fundamenteel doordrongen zijn van discriminatie ten aanzien van andere culturen.

Ewells kritiek focust voornamelijk op de Oostenrijkse theoreticus Heinrich Schenker die in de vroege 20^ste eeuw muzikale structuren ontleedde. Schenker had racistische opvattingen, vooral met betrekking tot zwarte mensen, en volgens Ewell sijpelden die opvattingen door in de fundamenten van zijn analytische theorie.

‘Music Theory and White Supremacy’

YouTuber Adam Neely, een Amerikaanse bassist en componist die afstudeerde aan Berklee College Of Music in Boston, maakte er een video-essay over genaamd Music Theory and White Supremacy. Daarin stelt Neely dat, wat de meesten van ons verstaan onder het begrip notenleer eigenlijk vooral de leer is van de harmonische stijl van bepaalde 18^de-eeuwse  West-Europese muzikanten. Hij bedoelt daarmee dat muziektheorie overwegend focust op de werken van klassieke componisten als Beethoven, Haydn en Mozart. Bovendien stelt hij dat er een wit raciaal kader is in de muziektheorie, waarin de opvattingen en ideeën van witte personen belangrijker worden geacht dan de opvattingen van niet-witte personen.

Professor Musicologie aan de KU Leuven Pieter Bergé heeft zijn twijfels over het opzet van de video. ‘Het is ongetwijfeld waar dat de theorie over de muziek van de 18^de eeuw een heel belangrijke plaats inneemt in de opleiding van muzikanten, musicologen en muziektheoretici. Maar het is absoluut niet zo dat de theorieën enkel en alleen daarover gaan. Muziektheorie is een heel breed veld. Zo bestaat er ook een heel uitgebreide en gesofistikeerde jazz theorie, waar zwarte muzikanten wel een veel belangrijker referentiepunt zijn. Neely heeft zeker een punt, maar maakt jammer genoeg een karikatuur die de integriteit van de discussie niet ten goede komt.’

West-Europese componisten

Toch blijft de spotlight vooral gericht op de bekende West-Europese componisten. ’We moeten ook niet gaan doen alsof we de grootste schatten van de muziek genegeerd hebben’, nuanceert professor Bergé. ‘Als we destijds op een andere manier met huidskleur waren omgegaan, zouden er binnen onze eigen cultuur ongetwijfeld meer componisten met andere achtergronden actief geweest zijn. Je kan de geschiedenis nu natuurlijk niet meer veranderen, maar wel de manier waarop je ermee omgaat. Het is goed om dat te doen, en om bijvoorbeeld meer aandacht te besteden aan componisten die de voorbije eeuwen gemarginaliseerd zijn. Maar we moeten denk ik met deze problematiek vooral nadenken over de manier waarop we in de eigentijdse cultuur al die problemen van racisme en andere problemen kunnen doen kantelen. Dat is eigenlijk ook het belang van Ewells artikel.’

Verschuiving

Professor Bergé merkt wel een verschuiving op en een groter bewustzijn bij jongeren, maar ook bij oudere generaties. ‘Er heerst een andere opvatting over hoe de wereld in elkaar zit en wat de belangrijkste waarden in de wereld zijn. Als instelling kan je het je moeilijk veroorloven om daar geen aandacht aan te schenken. Wat ik zelf ook zou aanmoedigen is dat er op zijn minst een bewustzijn gecreëerd wordt over de intrinsieke waarde van andere muzikale culturen. Wat ik geen goed idee vind is om al die culturen op één hoop te gooien. Diversiteit betekent juist dat je de verschillen naar waarde schat, maar dan wel op basis van een principiële gelijkwaardigheid.’

Vraag naar diversiteit

Studenten zijn tegenwoordig ook vragende partij naar meer culturele verscheidenheid in de studie van muziek. Volgens de musicoloog is het niet eenvoudig om aan die vraag te voldoen. ‘Enerzijds is dit een ideologische kwestie, maar je hebt daarnaast ook puur organisatorische problemen. Aan mijn faculteit (de faculteit Letteren, nvdr.) kan je enkel een vak aanbieden als je de competentie in huis hebt. Vanuit een ideologisch standpunt ben ik een voorstander van een cursus wereldmuziek aan onze faculteit. Maar niemand van ons is daartoe opgeleid. Dan is de vraag: wil je bij een volgende sollicitatieronde die competentie in huis halen? Zo ja, ten koste van wat? Je kan een opleiding niet eindeloos uitbreiden. Soms moet je vasthouden aan de dingen die je echt goed kent.’

Een punt dat Philip Ewell wil maken is dat we het probleem niet enkel kunnen oplossen met een beetje goede wil. Professor Bergé is het daar mee eens. ‘Er zal wel een inhaalbeweging, zijn, maar die gaat traag. Dat je uiteindelijk naar een bredere culturele visie moet, lijkt mij evident. Het is niet omdat elke witte persoon zegt dat hij geen racist is, dat daarmee het probleem van white supremacy is opgelost. Dat is pas opgelost op het moment dat de verandering zich ook uit in de manier waarop instituten functioneren. En daar is nog veel werk aan de winkel.’