09/04/2021

OPINIE – Er is nood aan meer wetenschappelijke uitleg in de media

Als afgestudeerde onderzoeker in de psychologie blijft het mij verbazen hoe weinig wetenschap wordt uitgelegd in de media. Wetenschap komt regelmatig aan bod, maar er wordt meestal enkel gefocust op wat wetenschappers ontdekt hebben en niet op hoe ze dat ontdekt hebben. Denk maar aan de coronacrisis: een expert vertelt wel dat een vaccin veilig is, maar zegt zelden hoe ze dat getest hebben. Bij sommige onderwerpen zoals het klimaat komen er zelfs vaker activisten en politici aan het woord dan wetenschappers. Deze aanpak ondermijnt het vertrouwen in de media en de wetenschap. Ik pleit dan ook voor meer wetenschappelijke uitleg in de media.

Toegegeven: wetenschap kan best intimiderend zijn. Mensen vrezen vaak het ergste wanneer ik praat over ‘meer wetenschappelijke uitleg’: ingewikkelde statistische modellen, complexe grafieken en vakjargon waar niemand wat van begrijpt. Dat is uiteraard niet de bedoeling. Ik verwacht enkel wat meer duiding. Vooral over hoe wetenschappers tot een bepaalde conclusie gekomen zijn. Nu lijkt het wel een ongeschreven regel dat er niet te veel uitleg mag gegeven worden en mensen zo ook wel zullen aanvaarden wat er op het nieuws verschijnt. Dat is een grote misvatting volgens mij. Ik denk dat het wantrouwen enkel groter wordt door de nadruk te leggen op wat de feiten zijn, zonder uit te leggen waar ze vandaan komen.

Verduidelijking achteraf

Wantrouwen tegenover wetenschappelijke berichtgeving bestaat al langer, maar is door de coronacrisis enkel duidelijker geworden. Dagelijks komen er experten op tv, maar wat vertellen zij? Dat er een stijging van de curve is, dat een nieuw vaccin goedgekeurd werd, dat vaccins veilig zijn… Allemaal belangrijke informatie, maar er is in verhouding weinig aandacht voor hoe er precies geteld wordt, welke stappen een vaccin moet doorlopen en hoe vaccins getest worden. Af en toe wordt dit belicht, maar vaak te laat of te beperkt, waardoor het slechts een detail lijkt. 

Neem de berichtgeving over de telmethode als voorbeeld. Een jaar geleden was het een sport om de coronacijfers tussen landen te vergelijken. Volgens mij heeft het veel te lang geduurd voor er werd uitgelegd hoe precies geteld werd, dat andere landen niet dezelfde telmethodes hanteren en dat je een dichtbevolkt land als België niet kan vergelijken met een dunbevolkt land met evenveel inwoners. Dat is evident voor wetenschappers, maar een stuk minder voor leken. Toen dit uiteindelijk toch werd vermeld, was het al te laat voor sommige mensen. Zij hadden hun conclusies al getrokken en vatten de uitleg van de media op als een manier om hen te sussen. Verduidelijking achteraf klinkt dan ook nooit zo overtuigend als wanneer je iets vanaf het begin grondig uitlegt.

Waar zijn de klimaatwetenschappers?

Maar gebrekkige wetenschappelijke uitleg is zeker niet pas een probleem sinds de pandemie. Twee jaar geleden begonnen de klimaatmarsen in België. Wie kwam er steeds in het nieuws? Activisten en politici. Mensen met een mening voor of tegen. Zeker in het journaal heb ik bitter weinig klimaatwetenschappers gezien. Begrijp me niet verkeerd: de politieke reactie op de klimaatspijbelaars is ook belangrijk, maar ik had toch graag wat wetenschappelijke duiding van een echte expert gekregen. Die had ons objectief de feiten achter de klimaatopwarming kunnen toelichten. In plaats daarvan kregen we vooral van anderen te horen ‘wat de wetenschappers zeggen’. Dat zorgt ervoor dat het klimaat wordt gereduceerd tot een politiek onderwerp en zo verliezen mensen weer het vertrouwen in wat de media over wetenschap zegt.

Fake news

Voor journalisten is geloofwaardigheid essentieel. Het wantrouwen in de media doet ons dan ook geen goed. Toch lijkt niemand zich echt vragen te stellen bij onze eigen rol in dit verhaal. Hoe willen we dat mensen goed geïnformeerd zijn als we wetenschappers geen onderbouwde uitleg laten geven? Hoe willen we dat mensen kritisch zijn over fake news als we zelf denken dat ze het gewoon moeten aannemen? Als we willen dat mensen vertrouwen hebben in de wetenschappelijke berichtgeving, moeten we ook duidelijk uitleggen hoe iets werkt of ontdekt werd. Dat is misschien iets minder entertainend en kost misschien wat meer tijd, maar goede informatie zou boven entertainment moeten staan.

Tekst: Liam Verbinnen, foto: © Lucas Vasques via Unsplash