In het Brusselse kunstencentrum BOZAR loopt sinds 16 april de tentoonstelling ‘Duizend bommen en castraten’ over censuur in de strip. Dit project wordt georganiseerd naar aanleiding van de Internationale Dag van de Persvrijheid en de jaarlijkse conferentie Difference Day op 3 mei. Zowel Belgische als internationale voorbeelden worden aangehaald om de geschiedenis van de censuur in het beeldverhaal te illustreren.

De tentoonstelling is gebaseerd op het gelijknamige boek van stripkenner Jan Smet. Dit lijvige boek geeft honderden voorbeelden van censuur in de strip. Kurt Morissens, de curator van de tentoonstelling, heeft hieruit enkele voorbeelden geselecteerd en in thema’s samengevat. Zo komen onder andere racisme, geweld, roken, drugs, majesteitsschennis en cartoons aan bod. ‘Ik had met alle voorbeelden de hele BOZAR kunnen vullen,’ zegt Morissens. ‘Ze zeggen altijd kill your darlings, maar ik denk dat ik nog nooit zoveel darlings gekild heb.’

Blote borsten en dikke lippen

Elk thema begint met een korte geschiedenis, gevolgd door een reeks voorbeelden. De voorbeelden bestrijken de hele geschiedenis van de strip, van eind 19e eeuw tot begin 21e eeuw. Zo krijg je een geschiedenisles die toont hoe de maatschappij doorheen de tijd veranderd is: ‘Strips volgen de maatschappelijke normen van hun tijd. Daarom dat sommige verhalen nu heel racistisch of vrouwonvriendelijk overkomen. In de jaren 50 vond iedereen het normaal dat enkel de mannelijke held op avontuur ging. Pas in de jaren 70 kwamen de eerste heldinnen, toen het feminisme sterk opkwam.’

Een van de onderwerpen waar we in onze huidige samenleving veel aandacht voor hebben, is racisme. Dit thema komt ook uitgebreid aan bod in de tentoonstelling: ‘Een mooi voorbeeld komt van de Standaard Uitgeverij. Ze wilden een beetje choqueren en tekenden in 2017 voor het eerst blote borsten in Suske en Wiske. Die prent hebben ze dan naar de pers gestuurd, maar niemand heeft het over die borsten gehad. In plaats daarvan ontstond een hele hetze omdat op dezelfde prent een Afrikaanse man met dikke lippen stond. Zo zie je hoe de maatschappij veranderd is: vroeger was het ondenkbaar dat er borsten in een jeugdstrip stonden en waren dikke Afrikaanse lippen normaal. Nu zijn de lippen het probleem en ligt niemand van die borsten wakker.’

Absurditeit

De tentoonstelling heeft als doel om de censuur in de strip objectief weer te geven, zonder een mening aan de bezoekers op te dringen. Toch is er ook aandacht voor de absurditeit die er soms mee gepaard gaat. Dat illustreert Morissens graag met een voorbeeld: ‘Stan Lee, de geestelijke vader van Spider-Man, werd door het Amerikaanse ministerie van volksgezondheid gevraagd om een strip te maken waarin Spider-Man waarschuwt tegen drugs. Stan Lee ging akkoord en maakte drie verhalen, maar deze werden ‘niet-geschikt voor kinderen’ bevonden omdat ze over drugs gingen. Dat is de absurditeit ten top.’

Morissens hoopt dat deze tentoonstelling mensen aanzet tot nadenken: ‘Ik vind dat iedereen er zelf zijn mening over moet vormen. Daarom heb ik de tentoonstelling zo neutraal mogelijk gemaakt. Ik hoop vooral dat deze tentoonstelling tot discussie en debat zal leiden.’

De tentoonstelling loopt nog tot 16 mei in de BOZAR. Tickets kosten 2 euro voor iedereen jonger dan 30 en ouder dan 65. Voor de anderen kost het 4 euro. Meer informatie vind je op: https://www.bozar.be/nl/activities/173939-duizend-bommen-en-castraten.

Tekst: Liam Verbinnen, foto: © Kurt Morissens