Dinsdag 19 oktober verdedigde de Poolse premier Mateusz Morawiecki de beslissing van het Poolse Grondwettelijke Hof dat hun grondwet boven de EU-regels gaat. Dat deed hij in het Europees Parlement. Deze uitspraken maken zowel mensen binnen als buiten Polen ongerust.

Het gaat al langer niet goed tussen de Europese Unie en Polen. Het land in Centraal-Europa werd al meermaals op de vingers getikt, onder andere omdat ze zogenaamde ‘LGBT-vrije zones’ invoerde. Daarnaast is Europa ook niet te spreken over de hervorming van het Poolse rechtsstelsel. Volgens de Commissie brengen de hervormingen de onafhankelijkheid van de media en de rechterlijke macht in Polen in het gedrang. Het Poolse Grondwettelijke Hof besliste daarop dat de Poolse Grondwet boven het Europese verdrag gaat en dat Polen zich niet aan de uitspraken van het Europese Hof van Justitie moet houden. Die beslissing werd afgelopen dinsdag door de Poolse premier in het Europese Parlement verdedigd.

Kritische uitspraken

Peter Van Elsuwege, professor Europees Recht aan de UGent, denkt dat er twee redenen zijn voor de uitspraak van het Poolse Grondwettelijke Hof: ‘Enerzijds heeft het Europese Hof van Justitie al een paar kritische uitspraken gedaan over de onafhankelijkheid van het Poolse gerecht. Met deze uitspraak wil Polen zich eigenlijk onttrekken aan de bindende uitspraken van het Hof. Anderzijds brengt het ook een bredere discussie in de lidstaten op gang. Sommige landen, waaronder Hongarije en Slovenië, vragen zich openlijk af of het Europees recht wel boven het nationale recht moet gaan. Zij willen de rol van de lidstaten binnen de EU versterken.’

Pyjter Praetz (25) is het eens met de uitspraken van de professor. Hij is een student uit Polen en lid van de LGBTQ+-gemeenschap. Volgens hem stelt Polen zich boven de Unie: ‘Polen wil dat hun wetten boven die van de EU staan. Volgens mij ondermijnt dat het hele idee van de Europese Unie. De Unie gaat juist over samenwerking tussen verschillende landen. Ik denk dat Polen zich gewoon bedreigd voelt door veranderingen. Het valt dan ook op dat de uitspraak van het Grondwettelijke Hof er is gekomen vlak nadat Europa kritiek gaf op hoe Polen minderheden behandelt.’

Sancties

Ondanks de felle discussie in het Europese Parlement tussen premier Morawiecki en de andere Europese parlementsleden, was Morawiecki formeel dat hij de EU niet wil verlaten. Morawiecki kreeg steun van zijn Europese partijgenoten van de conservatieve ECR-fractie, maar de andere parlementsleden waren zeer kritisch. Commissievoorzitster Ursula von der Leyen dreigde ermee om economische sancties op te leggen en Polen zo te dwingen om de Europese regelgeving te aanvaarden. Dit kan een effectieve maatregel zijn, aangezien Polen onlangs geld heeft gevraagd aan het Europees Herstelfonds. Deze instantie moet lidstaten na corona ondersteunen in hun economisch herstel. Er moet nog een beslissing genomen worden of Polen dit geld krijgt, waardoor het voor de EU dus een uitstekend drukkingsmiddel is.

Pyjter is hoopvol dat er een oplossing zal komen. ‘Gezien de sterke tegenwerking van Europa denk ik niet dat de acties van Polen veel gevolgen zullen hebben. Europa heeft het voor het zeggen, Polen heeft gewoon te veel te verliezen. Met de opkomst van progressieve ideeën in Polen is het denk ik slechts een kwestie van tijd voordat de rest van het land zal moeten volgen.’

Ook professor Van Elsuwege denkt dat er onder economische en juridische druk een oplossing zal komen, hoewel hij verwacht dat dit een traag proces zal zijn. Daarnaast denkt hij dat de reactie van de Poolse burgers een rol zal spelen: ‘Deze hele situatie brengt ook in Polen veel discussie en debat op gang. Er zijn zelfs demonstraties geweest tegen de beslissing van het Grondwettelijke Hof. Volgend jaar zijn er verkiezingen, dus veel zal afhangen van hoe de zaken in Polen intern evolueren.’

Tekst: Liam Verbinnen, eindredactie: Jeroen De Pauw
Foto: © Kancelaria Premiera (C0)