Op kerstdag is het nieuwste werk van regisseur Joel Coen in de zalen te zien: ‘The Tragedy of Macbeth’. Met deze verfilming van Shakespeares gelijknamige tragedie verzilvert de regisseur een plaatsje naast cinemalegendes als Roman Polanski en Orson Welles die het legendarische verhaal eerder al vertaalden naar het witte doek. Toch rijst onderhand de vraag of de toneelstukken van de Engelse schrijver nog niet tot bloedens toe zijn uitgemolken? To do or not to do? Zijn deze legendarische verhalen inmiddels even oubollig als grootmoeders bloemengordijntjes of verdienen ze het om nogmaals van onder het stof te komen?

‘By the pricking of my thumbs, something wicked this way comes’ voorspellen de heksen die de tragische bal aan het rollen brengen. Wanneer zij de Schotse nobelman Macbeth vertellen dat hij weldra koning van Schotland zal worden, werkt deze voorspelling op zijn ambitie als een zipblokje op een barbeque. Aangezet door zijn listige vrouw, lady Macbeth, banen zij zich met verraad, leugens en moord een weg naar de top. Hierbij vloeit het bloed zo rijkelijk dat Game of Thrones-fans er het schaamrood van op de wangen krijgen. Vlijtig het hakmes hanteren blijkt echter geen garantie op goed koningschap en vroeg of laat komt boontje dan ook om zijn loontje. Het iconische, middeleeuwse verhaal is al zo vaak herkauwd dat er onderhand bijgeloof rond het stuk is ontstaan: Het uitspreken van de naam zou de productie onherroepelijk in de soep doen draaien. Toch blijven regisseurs aangetrokken tot Shakespeares werken als muggen tot een gloeilamp. Waarom?

Larger than life

‘Veel van Shakespeares verhalen hebben ondertussen een mythische status bereikt’ vertelt Tom Paulus, professor filmstudies aan de UA. ‘Bovendien zitten regisseurs constant verlegen om nieuwe verhalen. Scenaristen hebben voortdurend te  kampen met een zekere ideeën schaarste’. Volgens Bert Beyens, oud-docent filmanalyse en scenario aan het RITCS, heeft het ook te maken met Shakespeares extreem boeiende personages en karaktontwikkelingen die vaak larger than life zijn. ‘Veel mensen denken dat ze een film voor het plezier kijken, maar al te vaak zoeken ze naar de onthulling van de menselijke natuur. De sterke thema’s en extremen trekken aan: Zo is Romeo geen klein beetje verliefd en Othello geen klein beetje jaloers. Dat spreekt tot de verbeelding.’ Acteur Mitch van Landeghem, die afgelopen zomer meespeelde in de Shakespeare adaptatie ‘Ten Oorlog’ van het collectief ‘Camping Sunset’,  meent ook dat de aantrekkingskracht van de verhalen ligt in de universele, menselijke thema’s die ze aanknopen. ‘Shakespeares stukken zijn even herkenbaar en legendarisch als de Griekse mythes, je ziet ze overal terugkomen. Zo viel me onlangs nog op dat Patrizia Reggiani (Lady Gaga) in House of Gucci, in feite een soort lady Macbeth is. Zij is de motor achter alle gebeurtenissen en degene die haar man ertoe aanzet het bedrijf om zeep te helpen.’

Teruggrijpen naar de oerverhalen

‘Misschien wilt Joel Coen zichzelf na een hele reeks succesvolle films als ‘The Big Lebowski’ en ‘No country for old men’ wel wat herbronnen’ speculeert Paulus. ‘Hij heeft ondertussen ook een zekere leeftijd en is misschien wat uitgekeken op de klassieke ironie die zijn vorige films zo typeerden. Dan grijp je al snel terug naar de oerverhalen waar Shakespeares oeuvre samen met de Illias en de Odyssee de kern van uitmaken. Het zijn de oudste verhalen die we hebben, naast misschien de Bijbel.’ Beyens ziet ook een uitdaging van de regisseur voor zichzelf in de keuze voor het gebruik van een soundstage, waarbij het geluid meteen bij de beelden wordt opgenomen: ‘het is een oefening in puurheid’. Hij verwacht wel dat Coen ook zijn eigen draai aan het verhaal zal geven. Zo ziet hij de keuze om de film in het zwart-wit te brengen als een poging om de kijker meer tot de essentie van het verhaal te trekken. ‘Ook in de beslissing om een klassiek wit personage te laten spelen door Denzel Washington zien we de stempel van de regisseur’, vult Paulus aan.

Realistisch acteren

Toch moet je in een Shakespeare-adaptatie voor een deel trouw blijven aan het origineel vindt Beyens: ‘Als Joel Coen ineens besluit om de heksen-scène te laten vallen, zou het kot te klein zijn’. Ook het kenmerkende bombastische taalgebruik is een blijver in The tragedy of Macbeth. De Engelse toneelschrijver heeft er een handje van weg om een personage niet ‘medelevend’ te noemen, maar ‘full o’ the milk of human kindness’. ‘Het shakespeareaans is cruciaal voor het stuk, heel de sfeer zit erin’, vertelt Paulus. Van Landeghem verschilt hierin van mening: ‘in mijn ervaring heeft de keuze om vast te houden aan het originele taalgebruik tot gevolg dat je afdrijft van het realistisch acteren. Een sterfmonoloog op zijn Shakespeares kan je gewoon niet natuurlijk brengen. Niemand heeft zoveel noten op zijn zang voor hij de pijp uitgaat (lacht). Volgens mij kan je ook een herwerking maken zonder deze stijl, alles hangt af van waar je als regisseur naartoe wil.’ ‘Het blijft voor iedere artiest een interessante evenwichtsoefening om te kijken wat je kan aanvangen met zo een legendarisch klassiek stuk zonder al te veel af te wijken van de plot’ vertelt Paulus. ‘Volgens mij zag Coen in deze film, de eerste die hij zonder zijn broer regisseert, een kans om zichzelf op de proef te stellen.’ Van Landeghem valt hem hier volmondig in bij: ‘het spannende is om jezelf op die manier in verhouding te zetten tot de geschiedenis en hierop voort te bouwen. Ik vind het ongelofelijk fascinerend hoe waargebeurde kronieken, via Shakespeare en de vele bewerkingen op zijn stukken hun weg vinden tot bij ons.’

Tekst: Matisse Van der Haegen, eindredactie: Febe de Donder
Foto:   BatyrAshirbayev98 (CC-BY-SA-4.0)