Van links naar rechts: Minister van Financiën Christian Lindner (FDP), Bondskanselier Olaf Scholz (SPD), Minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock (die Grünen)
15/01/2022

Kentering voor klimaat, cannabis, kiesrecht en queer folks: wordt dit de meest progressieve Duitse coalitie ooit?

Op 8 december vorig jaar legde de nieuwe Duitse ‘verkeerslichtcoalitie’ de eed af met de kersverse bondskanselier Olaf Scholz (SPD) als stuurman. De sociaaldemocratische SPD (rood), de liberale FDP (geel) en die Grünen (groen) zijn het daarbij vooral over één ding eens: Duitsland moet progressiever worden. Als ‘alliantie van vrijheid, rechtvaardigheid en duurzaamheid’ willen ze het klimaat- en maatschappelijk beleid van ons oosterbuurland fors hertekenen.

Zonder CDU/CSU aan het roer

De ‘Ampelkoalition’ (verkeerslichtcoalitie) luidt een opmerkelijk einde van het Merkeltijdperk in. Niet alleen is het de eerste keer dat deze drie partijen in een federaal regeerakkoord stappen, het is ook de eerste keer in zestien jaar dat de CDU/CSU van voormalig bondskanselier Angela Merkel weer in de oppositie zal zetelen.

‘Op maatschappelijk vlak is de Union (het kartel van de christendemocratische CDU en Beierse zusterpartij CSU) altijd een remmende factor geweest’, vertelt Dirk Rochtus, die Internationale Politiek en Duitse Geschiedenis aan de KU Leuven doceert. ‘Dat zal ze in de oppositie ook blijven’. In bepaalde gevallen kunnen ze de koers van de huidige regering dus nog tegenzitten. ‘Sommige voorstellen van de coalitie vragen om een grondwetswijziging, waarvoor een meerderheid van twee derde nodig is in het parlement. Als de coalitiepartners die meerderheid niet bij de CDU/CSU kunnen halen, zullen ze die ergens anders moeten zoeken, zoals bij het extreemlinkse ‘Die Linke’, legt Rochtus uit. Wat de regering Scholz I zoal in petto heeft, lees je hier.

Vanaf zestien jaar in het kieshokje

De wekelijkse marsen van ‘Youth for Climate’ maakten meer dan ooit duidelijk: de Duitse tiener is politiek geëngageerd. Er rijzen dan ook steeds meer stemmen om de minimumleeftijd voor stemgerechtigheid te verlagen naar zestien jaar. Zoals in België kunnen de meeste Duitsers pas naar het stemhokje vanaf hun achttiende verjaardag, maar in verschillende deelstaten kunnen jongeren al vanaf zestien jaar hun stem uitbrengen voor de gemeenteraadsverkiezingen.

Binnenkort kunnen jongeren misschien al vanaf hun zestiende verjaardag voor de federale verkiezingen stemmen.
Binnenkort kunnen jongeren misschien al vanaf hun zestiende verjaardag voor de federale verkiezingen stemmen.

De vraag om dat stemrecht uit te breiden naar federaal niveau kwam vooral van de FDP en die Grünen, niet toevallig de partijen die bij de laatste verkiezingen ook de meeste jonge kiezers achter zich konden scharen. ‘Er zitten dus zeker strategische belangen achter’, vertelt Dirk Rochtus. Toch hebben alle partijen belang bij de hervorming. Zo wees een studie van de Vrije Universiteit van Berlijn uit dat je jongeren het gemakkelijkst politieke vorming kan geven als ze nog op school zitten en bij hun ouders wonen. Als ze na hun middelbare schoolcarrière hun eigen weg uitgaan, wordt het steeds moeilijker om vat te krijgen op het jonge kiespubliek. Daarnaast is de eerste stem vaak bepalend voor het toekomstige stemgedrag van elke kiezer, dus doen partijen er goed aan om hun kiezers al op jonge leeftijd voor zich te winnen.

Omdat er voor deze wijziging een twee derde meerderheid in het federaal parlement nodig is, zullen de coalitiepartners nog gelijkgezinde stemmen moeten vinden in de oppositie, en dan vooral bij de CDU/CSU. De Beierse CSU heeft in ieder geval al laten weten dat ze niet akkoord zal gaan met het wetsvoorstel. In de deelstaat Baden-Württemberg heeft de CDU dan wel weer toegestemd om jongeren vanaf zestien jaar aan de gemeenteraadsverkiezingen te laten deelnemen. ‘De Union is wat dat betreft dus zeker nog verdeeld,’ vertelt Rochtus, ‘maar ik vermoed dat de wetgeving er uiteindelijk wel door zal komen.’

‘Kiffgras’ voor recreatief gebruik

Binnenkort kan cannabis ook voor recreatief gebruik gelegaliseerd worden.
Binnenkort kan cannabis ook voor recreatief gebruik gelegaliseerd worden.

De verkeerslichtcoalitie is ook van plan om hun cannabisbeleid uit te breiden. Op dit moment mogen onze oosterburen alleen cannabis voor medische redenen consumeren, maar in de toekomst zou het ook voor recreatief gebruik gelegaliseerd kunnen worden. Daarbij staan drie principes centraal:

  • Het gebruik is alleen toegestaan voor volwassenen.
  • Het zal om een gecontroleerde afgifte gaan, dus alleen om cannabis die legaal in Duitsland geteeld is.
  • Het ‘Kiffgras’ zal alleen verkocht worden in speciaalzaken die daar een vergunning voor hebben.

Het doel van de coalitie is vooral om de zwarte markt, die op dit moment zo’n tweehonderd ton cannabis per jaar produceert, uit te drogen. Daarvoor zal het de productie van haar eigen teelt, die momenteel 2,6 ton bedraagt, serieus moeten opdrijven. Of dat zal lukken, is natuurlijk nog maar de vraag. De regering heeft in ieder geval duidelijk gemaakt dat de nieuwe cannabiswetgeving geen prioriteit zal worden in haar beleid.

Van bruine kolen naar zonnepanelen

De grootste uitdaging voor de regering Scholz I zal ongetwijfeld het klimaatbeleid worden. Na de overstromingen van afgelopen zomer, waarbij meer dan honderdzestig Duitsers het leven lieten, werd de druk om een concreet klimaatplan op te stellen steeds groter. Volgens een rondvraag bij jongeren zou het ook het belangrijkste thema voor de verkiezingen zijn geweest, samen met de minimumloonverhoging. De regering heeft de volgende doelstelling voor 2030 vooropgesteld:

Critici betwijfelen echter of die maatregelen zullen volstaan om alle Duitsers van energie te voorzien. ‘Door de verhoging van het aantal elektrische wagens zal de energiebevoorrading zeer sterk moeten uitbreiden, misschien zelfs verdubbelen’, verklaart Rochtus. Daarnaast is het nog niet echt duidelijk hoe de regering dit beleid zal kunnen financieren.

Een inhaalbeweging voor LGBTQ

Waar de kabinetten van Merkel zich eerder aarzelend opstelden, wil de nieuwe regering een einde maken aan de stilstand die er rond het LGBTQ-debat heerst. Het duurde immers tot 2017 voordat de ‘Ehe für alle’ (huwelijk voor iedereen) een feit werd. De coalitiepartners zetten in op een ambitieus programma dat verschillende maatregelen omvat (zie hieronder). In die zin zal Duitsland een grote inhaalbeweging maken

De meest progressieve coalitie ooit?

Het programma van de ‘Ampel’ barst dus van ambitie. ‘Op maatschappelijk vlak is dit zeker wel de meest progressieve regering ooit’, beweert Rochtus. ‘Al bouwt die natuurlijk verder op de weg die andere coalities voor hen hebben afgelegd’. Daarbij denkt hij vooral aan de regering van SPD’er Willy Brandt (1969-1972): ‘Vóór 1968 was Duitsland nog een enorm conservatief land. Dat Brandt erin geslaagd is om homoseksualiteit uit het strafwetboek te halen, was al een zeer progressief gegeven voor die tijd. Daarnaast heeft hij heel wat kunnen bereiken om Duitsland verder te democratiseren.’

Het is dan misschien ook niet toevallig dat het motto van de regering Scholz (‘mehr Fortschritt wagen’, ‘meer vooruitgang durven boeken’) wel wat weg heeft van dat van Brandt (‘mehr Demokratie wagen’, ‘meer durven democratiseren’). In ieder geval is de verkeerslichtcoalitie er nu al in geslaagd om de jongere bevolking te overtuigen; zo’n vierenzestig procent van de jongeren geeft aan dat ze geloven dat Scholz en zijn ploeg hun motto zullen nakomen.

Tekst: Laurien Thomas
Foto’s: Header: Sandro Halank via Wikimedia Commons, CC BY-SA 4.0 – Slideshow: Canva – Andere beelden: Element Digital5 en Sharon McCutcheon via Pexels