Misschien komt het je herkenbaar voor: je bekijkt een YouTube-filmpje over schattige katten en plots wordt de video onderbroken door een politieke advertentie. Expert verkiezingsuitgaven Gunther Vanden Eynde legt uit: ‘Digitale politieke campagnes duiken steeds vaker in je feed op. Eerst zetten vooral de kleinere en vaak extremere partijen hierop in, maar omdat dit een succes was, gaan de traditionele partijen nu volop de achtervolging in.’

Er zijn twee theorieën rond het effect van social media campagnes op de uitslag van verkiezingen. Ten eerste is er equalization, wat duidt op nieuwe middelen, zoals social media in dit geval, die kleinere partijen gebruiken om aan populariteit te winnen en het electorale speelveld gelijker te maken. ‘Challengers of oppositiepartijen moeten veel harder roepen dan de traditionele politieke partijen om hun verhaal naar buiten te brengen. Dus is het normaal dat ze andere middelen, zoals social media, gebruiken om hun boodschap te verspreiden.’

‘Of de equalization zal veranderen in normalization, moeten we afwachten tot de volgende verkiezingen in 2024’

Ten tweede is er normalization. Normalization is wanneer de traditionele partijen diezelfde nieuwe middelen gaan gebruiken, waardoor het electorale speelveld haar oorspronkelijke vorm opnieuw aanneemt. ‘In België zien we sinds de overwinning van Vlaams Belang in 2019 een trend van equalization. Vlaams Belang en andere extreme partijen zijn gegroeid, ten koste van de traditionele partijen. Maar of die equalization zal veranderen in normalization, moeten we afwachten tot de volgende verkiezingen in 2024.’

Vanden Eynde denkt wel dat dit zal gebeuren, aangezien dat in andere landen ook zo is verlopen. ‘Telkens is er een golf van equalization naar normalization. Wie sterk is offline, is ook sterk online. Ik voorspel dat er normalization zal zijn, wanneer de traditionele partijen ook volop gebruik gaan maken van social media. Uit de cijfers van AdLens, een geheel aan onderzoekers dat gegevens van Facebook ophaalt buiten verkiezingstijd, blijkt dat veel partijen in de achtervolging zijn gegaan.’

Fake news

Maar natuurlijk is er op social media de problematiek van fake news. Volgens Vanden Eynde zijn hiervoor drie oplossingen: transparantie, regulering en scholing. ‘Het is belangrijk dat het social media platform in kwestie transparantie biedt en vermeldt dat het om een politieke advertentie gaat en wie de post of advertentie betaald heeft.’

Maar Vanden Eynde is niet bang voor Facebook-censuur. De gebruiker kiest welk platform hij gebruikt en volgens hem is het het recht van Facebook als privéspeler om te bepalen wat er gepost mag worden. ‘Facebook moet soms verplicht censureren, bij ongepaste of schadelijke content. Dat is om de gebruiker te beschermen. Maar wanneer is censuur gerechtvaardigd? Hoe ver mag vrijheid van meningsuiting gaan?’

‘Duidelijke regels vormen een extra tool, die vermijdt dat politici doelbewust misleidende reclame uitsturen’

Regulering op het digitale engagement van politieke partijen vindt Vanden Eynde belangrijk, aangezien politici verantwoordelijk zijn om hun steentje bij te dragen aan het democratische systeem waarin ze participeren. ‘Duidelijke regels waar politici zich aan houden, vormen een extra tool, die vermijdt dat politici doelbewust misleidende reclame uitsturen.’

In tegenstelling tot Nederland is er in België momenteel geen reglementering op de uitgaven en berichtgeving van politieke partijen op social media, wat het risico op fake news en misleidende reclame vergroot. Maar wat is fake news? ‘In Rusland kun je 15 jaar de gevangenis invliegen, als je zegt dat het oorlog is. De invasie van Oekraïne is daar dus fake news.’

Ten slotte vindt Vanden Eynde het belangrijk dat de bevolking de scholing moet hebben om propaganda te herkennen en te doorzien. ‘De bevolking moet digitaal geletterd genoeg zijn om de dynamieken achter politieke advertenties en gesponsorde posts te begrijpen. Hoe meer inzicht je hebt in die psychologische kracht, hoe meer je erdoor ziet.’

Tekst: Alexander Niclaes, eindredactie: Stijn De Belder
Afbeelding: © Alexander Niclaes