Het PISA-rapport, dat de prestaties van leerlingen in het secundair onderwijs wereldwijd evalueert, ziet een grote daling van het kennis- en vaardigheidsniveau sinds 2012. De meest recente gegevens, die de periode van 2018 tot en met 2022 beschrijven, tonen zelfs een versnelde neerwaartse curve in vergelijking met voorgaande jaren. Deze zorgwekkende negatieve ontwikkeling roept ook vragen op over de situatie in het hoger onderwijs: is daar ook sprake van een neerwaartse curve? ‘De slechte resultaten niet enkel het gevolg van intelligentie of competenties.’ 

Het PISA-rapport focust zich voornamelijk op het middelbaar onderwijs. Toch is het belangrijk om de resultaten te bekijken over alle schoolniveaus, en dus ook op het hoger onderwijs.  De daling van de score in het PISA-rapport kan je namelijk niet verklaren op één manier, er spelen verschillende factoren mee. Hierbij is middelbaar en hoger onderwijs niet los te zien van elkaar. 

Basis in het secundair

Een mogelijke verklaring voor de dalende curve in het secundair onderwijs is dat het middelbaar de basis legt voor kennis bij de leerling voor hij/zij/x naar het hoger onderwijs trekt. ‘Een degelijke en goeie voorbereiding in het middelbaar onderwijs is cruciaal als je hoger onderwijs wil aanvangen’, zegt Haydée De Loof, hoofd van onderzoekscentrum Toekomstgedreven Onderwijs aan de Karel de Grote Hogeschool. ‘Je hebt altijd wel uitzonderingen van studenten die toch supergemotiveerd zijn en deze regel doorbreken. Toch is de algemene tendens dat een goede voorbereiding vaak leidt tot meer slaagkansen, zowel bij bachelor -als masteropleidingen.’ Ook de studenten denken hier zo over. ‘Het niveau van een student hangt af van de motivatie dat die persoon heeft’, zegt Matthias Doyen, student KMO aan KU Leuven. 

‘In het middelbaar geven ze je te algemene kennis mee’ – Manou De Wandelaer 

‘Ik heb genoeg vakkennis van het middelbaar meegekregen omdat ik veel van het middelbaar in mijn lessen terugzie’, zegt Matthias. Manou De Wandelaer, student Criminologie aan KU Leuven, is het er niet mee eens: ‘In het middelbaar geven ze je te algemene kennis mee. In Humane Wetenschappen heb je bijvoorbeeld amper statistiek terwijl een humane wetenschapper dit enorm veel nodig heeft. Het onderwijs moet een specifieker lessenpakket aanbieden voor de hogeschool zodat je genoeg voorkennis hebt en niet al meteen in je eerste jaar hogeschool of universiteit in de problemen komt.’ Als de basisvaardigheden en kennis al tekortschieten bij het eerste jaar van het hoger onderwijs, kan het moeilijk worden om je nog snel bij te scholen.

Alternatieve vaardigheden

Het PISA-rapport test enkel de basisvaardigheden van wiskunde, wetenschappen en lezen. Toch ontwikkelen studenten vandaag ook alternatieve vaardigheden, die niet in het PISA werden bevraagd. ‘Dat jongeren er op vlak van IT en andere technologische vaardigheden erop vooruit gegaan zijn, daar twijfel ik niet aan. Gewoon omwille van de simpele reden dat computervaardigheden 20 jaar geleden niet verwacht werd van hen’, begint De Loof. ‘Ik ben ervan overtuigd dat als we de ICT-vaardigheden hadden getest, er een grote stijging was geweest. De vraag is in hoeverre dat dit relevant is voor je slaagkansen. In veel studierichtingen wordt toch nog steeds verwacht dat je een basiskennis hebt van wiskunde en lezen.’ De studenten bevestigen ook dat ze nu andere vaardigheden gebruiken die de vroegere generaties niet beheersten, omdat die vaardigheden gewoonweg nog niet bestonden. ‘In plaats van mijn saaie lessen te herbekijken, vraag ik aan ChatGPT om onduidelijkheden uit te leggen’, zegt Manou. 

Bovendien is het noodzakelijk om de kwaliteit van het hoger onderwijs aan te pakken. ‘Ik merk wel dat het niveau per regio verschilt’, zegt Evy Goens, studente Handelswetenschappen aan KU Leuven. ‘Ik heb op de universiteit gezeten in Brussel en daar lag het niveau veel lager dan op dit moment aan de KU Leuven.’ Een andere manier om de kwaliteit aan te pakken, is het testen van elke student voordat deze naar het hoger onderwijs doorstroomt. ‘Er is ook vanuit veel opleidingen de vraag geweest om ijkingstoetsen in te voeren’, zegt De Loof. ‘Zo’n toets bepaalt niet of je al dan niet mag starten aan een opleiding. Wel krijg je een soort feedbackrapport met een overzicht hoe je scoort op verschillende onderdelen van de opleiding en wat dat zegt over jouw slaagkansen. Dat kan voor veel studenten een soort realitycheck zijn over hun vaardigheden en competenties.’

Verder denken dan de schoolbanken

Om een neerwaartse curve in het hoger onderwijs tegen te gaan, moet de maatschappij veel veder denken dan enkel de schoolbanken. Dit kan door een herziening van het secundair onderwijs, maar dat is volgens De Loof niet de enige oplossing. ‘Wat we zien in de PISA-resultaten en wat ook belangrijk is in het hoger onderwijs, is het verschil in kansen. Jongeren die een in een moeilijkere thuissituatie zitten, hebben vaak minder slaagkansen. Als je je zorgen moet maken over een tekort aan eten, je familiale situatie of een probleem met huisvestiging, heeft school wel een heel lage prioriteit. Dat is heel schrijnend, want dan zijn de slechte resultaten niet het gevolg van hun intelligentie of competenties.’ 

De problemen gaan dus verder dan enkel de schoolbanken, maar zijn wel nefast voor het algemene niveau van het onderwijs. Toch ligt het vaak niet aan hun vaardigheden. ‘Jongeren met een migratieachtergrond of een mindere sociaal-economische situatie thuis scoren lager in het hoger onderwijs, ook al hebben ze exact dezelfde capaciteiten’, zegt De Loof. ‘ Ik denk dat we keihard moeten inzetten op deze doelgroep. We moeten eerst de basisproblemen oplossen zodat ze uit die situatie komen en ook kunnen excelleren met al hun capaciteiten. Dat zou een stap in de goede richting zijn naar een betere PISA-score.’

Tekst: Floor Gilissen en Renzo Vangenechten
Foto bovenaan: © Floor Gilissen
Grafiek tekst: © Nicoline Reymen