Racisme in Vlaamse scholen blijft pijnlijk actueel: ‘Iedereen heeft een belangrijke rol om gesprekken over antiracisme en discriminatie op tafel te gooien’
Racisme op de schoolbanken blijft een pijnlijk actueel maatschappelijk probleem. Dit blijkt uit het onderzoek dat de Vlaamse Scholierenkoepel op 13 november 2023 publiceerde. Bijna de helft van de respondenten (47%) heeft al eens racisme gezien op school. Scholieren met ouders die een niet-Europese nationaliteit hebben, zijn hier het vaakst slachtoffer van. Hoe kunnen we racisme op de schoolbanken aanpakken?
Uit de bevraging van de Vlaamse Scholierenkoepel blijkt dat bijna een vijfde van de scholieren (18%) ooit zelf slachtoffer geweest is van racisme. Vaak gaat het dan om racistische opmerkingen, scheldwoorden of beledigingen die ze naar hun hoofd geslingerd krijgen. Samuel* (21) studeert Journalistiek en heeft Congolese roots. Hij vertelt dat hij Sinterklaas vroeger niet zo’n leuk feest vond. ‘Rond de sinterklaasperiode op de lagere school riepen er heel wat kindjes “Zwarte Piet” naar me’, deelt hij openhartig. ‘Of ze vroegen of ik niet mee terug moest naar Spanje om de Sint te helpen.’
Vervelende opmerkingen
Niet alleen in de lagere school, maar ook in het middelbaar en in het hoger onderwijs is Samuel al slachtoffer geweest van racisme. De jonge student Journalistiek voegt daaraan toe dat zowel kinderen, jongeren als volwassenen soms racistisch uit de hoek durfden komen; vaak met de beste intenties, maar daarom niet minder vervelend. ‘Ze voelden bijvoorbeeld zonder toestemming aan m’n krullen of waren verbaasd dat ik zo goed Nederlands sprak’, deelt Samuel.
‘In de kleuterklas moest ik op aanraden van het CLB naar het buitengewoon onderwijs’
‘Gelukkig heb ik van jongs af aan geleerd om op te komen voor mezelf’, sluit Samuel af. ‘Dus vroeger wist me altijd te verdedigen wanneer andere klasgenoten me pestten of treiterden. Dat heb ik nu nog steeds. Maar wanneer de vervelende, racistische opmerkingen van leerkrachten of docenten komen vind ik het veel moeilijker om voor mezelf op te komen, omdat er dan een machtsverschil is. Ik ben bang dat ik dan geviseerd zal geworden of nog erger, minder punten zal krijgen.’
Structureel probleem
Racisme lijkt vooral te gaan over losse gevallen en vervelende interacties, maar het is meer dan dat. Het is een eeuwenoud systeem waarin wit en christelijk of atheïstisch zijn de norm is. Mensen met een andere huidskleur, afkomst, religie of culturele achtergrond worden – bewust of onbewust – vaker uitgesloten. Hierdoor krijgen ze minder kansen op school, op academisch vlak en zelfs op de werkvloer; ook al bezitten ze de dezelfde vaardigheden en capaciteiten als hun medestudenten of collega’s.
Dit bericht op Instagram bekijken
Nog volgens de Vlaamse Scholierenkoepel blijkt dat leerlingen met een migratieachtergrond in België twee keer zoveel risico lopen om slechter te presteren op academisch vlak. Bovendien krijgen leerlingen met een migratieachtergrond vaker een B-attest dan hun autochtone medeleerlingen bij twijfelgevallen. Hier spelen zaken zoals lage verwachtingen en vooroordelen van leerkrachten over leerlingen met een andere afkomst vaak een prominente rol. Hoewel scholen het beste voorhebben met hun leerlingen, krijgen leerlingen met een andere huidskleur, afkomst of religie door deze vooroordelen niet altijd het juiste studieadvies. Volgens de scholierenbevraging van de Vlaamse Scholierenkoepel zijn leerlingen zich hier bewust van. Samuel ook, hij bevond zich ooit zelf in zo’n positie.
‘Geen enkele onderwijsinstelling beschikt over een algemeen, doordacht en uitgewerkt antiracismebeleid’
‘In de kleuterklas moest ik op aanraden van het CLB naar het buitengewoon onderwijs’, deelt de jonge student. ‘Volgens hun (kleuterjuffen, de klassenraad en het CLB, red.) zou het normaal lager onderwijs gezien m’n lichte leerachterstand en turbulente adoptieachtergrond te zwaar voor me zijn. M’n ouders zijn tegen die adviezen ingegaan en hebben me ingeschreven in een normale lagere school. Ik heb er zes jaar lang op school gezeten zonder problemen en met goede punten. In het middelbaar heb ik Latijn-Moderne Talen gedaan en nu heb ik bijna een bachelor in de Journalistiek op zak. Als m’n ouders en ik naar het advies van de klassenraad en het CLB geluisterd hadden, dan was ik hoogstwaarschijnlijk heel wat kans misgelopen zowel op schoolvlak als in m’n latere carrière.’
Hoe lossen we dit op?
Geen enkele onderwijsinstelling of -koepel beschikt over een algemeen, doordacht en uitgewerkt antiracismebeleid. Dit blijkt uit een rondvraag door Kif Kif bij de verschillende onderwijskoepels en hun analyse van het beleid. Er zijn wel middenveldorganisaties zoals School Zonder Racisme vzw waar leerlingen, leerkrachten en scholen bij terecht kunnen. Die organisaties leren je aan de hand van verschillende tools en casussen hoe je divers en inclusief kan samenleven in een schoolcontext.
Maar sinds begin december is School Zonder Racisme, de grootste en belangrijkste middenveldorganisatie als het gaat over racisme op de schoolbanken, failliet. Dit komt doordat minister van Onderwijs Ben Weyts de subsidiekraan voor de organisatie toegedraaid heeft. Volgens minister Weyts moet niet elk vzw subsidies krijgen, ook al hebben ze de meest nobele doelstellingen. Samuel en Zoé vinden dit een heel vreemde, absurde beslissing. Net als heel wat andere studenten vroegen ze om racisme op school een prioriteit te maken.
‘In gesprekken over racisme moeten we absoluut vermijden dat alle ogen gericht worden op de klasgenoten met een andere huidskleur’
Zoé Dossonge (22) studeert Grafisch Ontwerp aan de Luca School of Arts in Brussel en heeft Indische en Burkinese roots. Volgens haar is er buiten een algemeen antiracisme beleid ook nood aan aanpassingen binnen het huidige middelbare school leerplan. In een hernieuwd leerplan zou Zoé bijvoorbeeld bepaalde lectuur over discriminatie en antiracisme verplichten. Bovendien denkt de studente Grafisch Ontwerp dat het ook heel leerrijk en belangrijk is om klassikale gesprekken te hebben over racisme, discriminatie en inclusie. In die conversaties mag het volgens Zoé niet louter gaan over de extreme, heel uitgesproken casussen: onderhuids, structureel racisme en micro-agressie moeten zeker ook aan het licht gebracht worden. Juist omdat deze vormen van racisme het vaakst voorkomen in onze samenleving.
Dit bericht op Instagram bekijken
‘In gesprekken over racisme, discriminatie en inclusie moeten we absoluut vermijden dat alle ogen gericht worden op de klasgenoten met een andere huidskleur, afkomst of andere religieuze of culturele achtergrond’, benadrukt Zoé. ‘We mogen niet verwachten dat zij alles al weten en het aan de andere studenten van de klasgroep zullen uitleggen. Doordat ze op regelmatige basis slachtoffer zijn van racisme en discriminatie, zou het emotioneel en mentaal een serieuze tol eisen als diezelfde studenten hun ervaringen klassikaal zouden moeten delen en uitleggen waarom een bepaalde situatie verkeerd is.’
‘Voldoende diversiteit en zichtbare representatie belangrijk aspecten zijn van het antiracismedebat’
Bovendien vindt Zoé dat er een gedeelde verantwoordelijkheid is: zowel ouders, leerkrachten als onderwijsinstellingen hebben een belangrijke rol om gesprekken over antiracisme en discriminatie op tafel te gooien; mogelijks met de hulp van organisaties als Unia of Kif Kif die hier meer expertise in hebben.
De Vlaamse Scholierenkoepel vraagt de toekomstige bevoegde minister van Onderwijs onder andere om de bestaande lerarenteams diverser te maken. Scholen moeten het lerarenberoep aantrekkelijker te maken voor personen met een andere huidskleur, afkomst, geloofsovertuiging of culturele achtergrond. Zoé staat volledig achter deze terechte vraag, omdat ze vindt dat voldoende diversiteit en zichtbare representatie belangrijk aspecten zijn van het antiracismedebat.
Ten slotte wil de Vlaamse Scholierenkoepel een bewustwordingscampagne verspreiden over racisme en discriminatie in het Nederlandstalig onderwijs, gericht op leerkrachten, scholieren en hun ouders. Deze campagnes moeten het belang van inclusie en respect benadrukken. Hierbij aansluitend vraagt ze ook om duidelijke en strenge sancties voor racistisch gedrag op te nemen in het schoolreglement van verschillende onderwijsinstellingen.
Tekst: Noah Frooninckx Buelens
Foto: Keira Burton via Pexels