Te midden van de bruisende Duitse hoofdstad staat een stukje waardevolle geschiedenis, namelijk een vervallen kerk die de Kaiser-Wilhelm-Gedächtniskirche heet. Waarom wordt ze zo goed beschermd dat je over een hoge drempel moet klimmen om bij haar te geraken terwijl niemand ooit de behoefte had haar te repareren? 21bis-reporter Elise-Charlotte Kindts zocht antwoorden op deze prangende vragen.

Op de Breitscheidplatz in West-Berlijn staat een oude kerk, de Kaiser-Wilhelm-Gedächtniskirche. Op het eerste gezicht is het een nutteloos, lelijk gebouw dat staat te wachten om afgebroken te worden. Haar vergeelde bakstenen steken af tegen de moderne omgeving en de kerk maakt een trieste indruk. Verder is haar toren al jaren beschadigd en ontbreekt ook een heel groot stuk van de ooit zo imposante kerk.

Vernieling tijdens de Tweede Wereldoorlog

Van 1891 tot 1895 metselden, boorden en beitelden vakkundige werkmannen aan de kerk op de Breitscheidplatz. De kerk werd gebouwd in opdracht van Keizer Wilhelm II als aandenken aan zijn grootvader. Toen ze eenmaal af was, stak haar toren trots 113 meter boven de stad uit en schitterde ze met haar 2.740 vierkante meter aan glasmozaïek op het drukke plein. Haar schoonheid was helaas maar van korte duur, want amper 48 jaar later sloeg het noodlot toe voor de kerk.

In 1943, midden in de Tweede Wereldoorlog, brak er brand uit in de kerk. Die brand was het resultaat van een Britse luchtaanval en in een mum van tijd stond een prachtig stuk Duitse trots in lichterlaaie. De hete vlammen likten aan de stenen muren waardoor het dak instortte en de punt van de hoofdtoren afbrak. Sinds die nacht is de Kaiser-Wilhelm-Gedächtniskirche slechts 77 meter hoog, in plaats van haar originele 113 meter.

Nieuw leven voor de kerk

Anno 2024 ontbreekt nog steeds het topje van de kerk en het lijkt er niet op dat het puntje ooit nog gerestaureerd zal worden. Pia Herman werkt drie uurtjes per week, geheel vrijwillig, aan de kleine kassa in de kerk waar je souvenirtjes en boeken kunt kopen. Aan de toonbank hangt een groot plakkaat met een oproep om de restauratiewerken van de kerk te sponsoren. Maar het puntje van de toren, die blijft zoals hij is. ‘De renovatiewerken zullen de eerste verdieping van de kerk toegankelijk maken voor het publiek, maar de buitenkant blijft wel onveranderd’, zegt Pia.

‘Ooit was de kerk wel dertig meter langer waar misvieringen plaatsvonden, maar dat deel hebben ze moeten afbreken omdat het te onveilig was en dreigde in te storten’, vult Pia aan. Zoveel plaats kan de kerk niet meer opnieuw innemen, want sinds 1961 staat er een nieuwe kerkzaal naast de originele kerk. Daarin vinden nog wel misvieringen plaats terwijl de Gedächtniskirche werd behouden als een monument.

Beveiligingsdrempels rondom rond

Opvallend bij ons bezoekje aan de Kaiser-Wilhem-Gedächtniskirche is de robuuste, hoge drempel die rondom het plein loopt, voorzien van dikke, uitstekende palen en massieve hekken. Alsof de grootste schatkist vol goud en diamanten er verstopt ligt en die zeer sterk bewaakt moet worden.

De realiteit is helaas een heel stuk treuriger. Gedurende de kerstperiode bevinden er zich rond de Gedächtniskirche talloze kraampjes van de kerstmarkt met allerlei lekkernijen en vrolijke lichtjes.

Het was precies die kerstmarkt waar in december 2016 een vrachtwagen op inreed en daarbij twaalf mensen doodde en een vijftigtal mensen verwondde. Sindsdien is de kerstmarkt nooit meer helemaal dezelfde geweest, want door de enorme drempel en veiligheidsmaatregelen zal het plein zich nooit kunnen ontdoen van de pijnlijke herinnering aan deze gebeurtenis.

Poederdoos en lippenstift

In Berlijn is het zo een beetje de gewoonte om aan alles een bijnaam te geven. Zo werden de Gedächtniskirche en de nieuwe kerk ernaast de lippenstift en de poederdoos gedoopt. En om eerlijk te zijn kan je de Berliners geen ongelijk geven, want de gelijkenis tussen de kerken en de make-upspullen is treffend.

De bovenste foto toont de kerk in haar jonge jaren, zoals ze eruit zag net na de luchtaanval. Ze was niet meer in haar originele staat, maar ze pakte nog wel uit met haar grootte – haar lange zaal en bijbehorende torens. Op de tweede foto is het een heel ander verhaal. Hier zie je een bedorven, vervallen gebouw dat slechts een schim is van de kerk die er ooit stond. Verder merk je op dat de kerk vroeger op een rustig plein lag en dat dat plein de dag van vandaag een bruisende plek is, omringd door winkels en restaurants. Ondanks dat de kerk nooit hersteld is, gaan inwoners en toeristen haar niet uit de weg. Ze nemen haar net op in hun drukke midden en dat is net het mooie.

Tekst: © Elise-Charlotte Kindts
Foto1: © Imperial War Museum
Foto2: © Elise-Charlotte Kindts