Is impeachment bij onze koning mogelijk?
Het impeachmentproces dat enkele maanden geleden werd opgestart tegen de Amerikaanse president Trump is nog steeds aan de gang. De officiële inleiding van de afzetprocedure is ook van start gegaan. In het verleden kwamen er nog zulke procedures voor in Amerika. Maar zou onze koning ook afgezet kunnen worden?
Impeachment in de VS houdt in dat Trump zijn ambt kan ontzet worden. Deze kan uitgevoerd worden tegen de president, ministers en hoge ambtenaren zoals rechters. Dit is in de Amerikaanse grondwet vastgelegd en kan ingevoerd worden voor verschillende redenen zoals omkoperij of verraad. Je kan het proces vergelijken waarbij het Huis van Afgevaardigden de aanklager is en de Senaat de jury.
Volgens Vincent Verbelen, deskundige in het Belgische grondwettelijk recht, bestaat impeachment niet letterlijk in ons land. ‘Ministers kunnen wel ontslag nemen of afgezet worden maar het hele proces verloopt anders. In de meeste gevallen is het de minister zelf die ontslag neemt onder bepaalde omstandigheden. Het voorstel tot ontslag moet ondertekend worden door de eerste minister en onze koning. Tegenwoordig heeft de koning hier weinig invloed op. Dit is meer iets uit de tijd van onze eerste koning, Leopold I. De vervanger wordt aangeduid door de partij zelf. Hier is geen officiële wet voor voorzien in de Belgische wetgeving.
Voor onze koning ligt dit een stuk ingewikkelder. Over deze wet in onze wetgeving bestaat daarom ook veel onduidelijkheid. De regering kan beslissen dat hij niet in staat is om te regeren’, zegt Verbelen. Dit kan zowel over een psychische als over een fysische onbekwaamheid gaan. Wanneer dat dit voorvalt, roepen de ministers de kamer en de senaat samen. Zij beslissen dan of de koning nog in staat is om te regeren. De opvolger is de volgende in lijn. ‘Hierbij spreken we over het geboorterecht. Het moet familie zijn van Leopold I.’ Of de koning nu echt ontslagen zou kunnen worden door het parlement, dat is niet heel duidelijk.
De koningskwestie
In de Belgische wetgeving is dus geen procedure voorzien om de koning af te zetten en toch heeft zich dit al twee keer voorgedaan. Eén van de twee cases is die van koning Leopold III en wordt de koningskwestie genoemd. Dit politieke conflict ontstaat met de start van de Tweede Wereldoorlog en gaat over de terugkeer van koning Leopold III. Bij het begin van de tweede oorlog vallen de Duitsers binnen. De regering krijgt ballingschap in Frankrijk maar Leopold wilt in België blijven. Uiteindelijk wordt hij gevangen genomen door de Duitsers. De koning was in de fysieke onmogelijkheid tot regeren door gevangenschap. Zijn broer Karel werd hierdoor aangeduid als zijn regent, een tijdelijke opvolger.
Uiteindelijk wordt Leopold bevrijd maar heeft hij zichzelf niet heel populair gemaakt bij de bevolking. Hij toonde geen respect voor de geallieerden, hij uitte kritiek over de regering en had een ontmoeting met Hitler. Er wordt een referendum gehouden waarbij de regering aan de bevolking vraagt of de koning moet terugkomen. Uiteindelijk is 58 procent voor en 42 procent tegen. België wordt letterlijk verdeeld in 2 groepen. Dit zorgt voor protesten in het hele land. Hierdoor zal Leopold uiteindelijk in Oostenrijk moet blijven. De koning kon niet regeren omdat de publieke opinie tegen hem was. Hij heeft hierbij zelf troonsafstand gedaan ten voordele van zijn zoon Boudewijn.
De abortuswetgeving
Bij de tweede kwestie lag het wat anders. Deze wordt de mini-koningskwestie genoemd omdat de koning maar voor één dag uit zijn functie werd gezet. Dit was het gevolg van de abortuswetgeving die de regering wou goedkeuren. Koning Boudewijn had hier gewetensproblemen over door zijn katholieke opvoeding. Daarom wilt hij de wet niet goedkeuren. Zonder de handtekening van de koning kan er verder niets gedaan worden. Boudewijn geeft zelf ook aan dat hij veranderingen in de wetgeving wilt zodat de koning hier niks in te zeggen heeft.
Als oplossing hebben ze hem dan één dag in de onmogelijkheid tot regeren gezet. De regering neemt dan de functie van staatshoofd op en bekrachtigt de wet. Onmiddellijk hierna geeft de regering aan dat de koning kan regeren waardoor Boudewijn terug op de troon kwam te zitten.
Of de koning nu echt ontslagen kan worden door het parlement, daar bestaat veel onduidelijkheid rond. De grondwet voorziet niet in het ontslag of de afzetting van de koning. Toch hebben we in het verleden gezien dat er wel de mogelijkheid bestaat. Grote gelijkenissen met het impeachmentproces van de VS zijn er niet. Na een lange procedure kan een president wel degelijk afgezet worden, bij ons ligt dat een stuk ingewikkelder.
Weet je niet goed wat impeachment allemaal inhoudt? Lees dan dit 21bis-artikel dat het hele proces uitlegt.
Tekst:© Yanne Kaers, foto: Roméo from Pexels