MITTE – Waar Berlijn een prachtige stad boven de grond is, weten veel mensen niet dat ook onder de grond een rijke geschiedenis heerst. Ontdek in Gesundbrunnen de bunkers en tunnels uit de Koude Oorlog via het Berliner Unterweltenmuseum en het indrukwekkende Humboldthainpark. 

Een van de belangrijkste doelen van het Berliner Unterweltenmuseum is om onbekende stukjes van de geschiedenis onder de aandacht te brengen. Berlijn barst natuurlijk van de historische gebeurtenissen, maar die ondergrondse verhalen bleken vaak nog onbekend bij het grote publiek.

‘Those who do not learn history are doomed to repeat it’. Met deze quote benadrukt gids Anja Fliess het belang van het museum. Nu Berlijn een populaire toeristenstad is geworden, blijft het belangrijk om te vertellen wat er zich allemaal heeft afgespeeld onder de Berlijnse straten. De geschiedenis levendig houden is volgens het museum cruciaal.

Vluchten via riolen of tunnels 

Tour M, Under the Berlin Wall neemt je mee naar de Koude Oorlog en de bouw van de Berlijnse muur. Van de ene op de andere dag verloren mensen hun familie, vrienden, universiteit of job. Omdat oversteken naar het westen boven de grond onmogelijk was, probeerden enkelen van hen het op een andere manier: onder de grond. 

In de bunkers, tunnels en verlaten stations hangt een donkere en geheimzinnige sfeer. Alle gangen en bunkers vormen een labyrint: je wordt meermaals verzocht om de gids goed te volgen en regelmatig hoor je het gerommel van een metro die meters boven je passeert. 

Gids Anja groeide zelf op in West-Duitsland, maar had familie in Oost-Duitsland. Voor haar was Oost-Duitsland ‘zoals een ander land’. Haar neven en nichten woonden wel in de DDR, en voor hen was het leven totaal anders. 

Vanaf de eerste minuten neemt Anja je mee op een rollercoaster van persoonlijke verhalen en anekdotes. Zo vertelt ze het verhaal over de ontsnappingsgroep Travel Agency. Deze groep ontstond uit pure vriendschap. In Oost-Berlijn waren de huurprijzen veel lager, dus woonden er veel studenten. Maar hun universiteit bevond zich in West-Berlijn. Toen in 1961 de muur opgetrokken werd konden veel van hen van de ene op de andere dag niet meer naar hun universiteit. Een aantal studenten schoten dus in actie om hun vrienden aan de andere kant van de muur te redden. 

De ontsnappingspogingen vonden plaats op twee manieren: via de riolering, of via zelf gegraven tunnels. In het eerste deel van de rondleiding ligt de focus op de rioleringen. Voor wie denkt dat de tour enkel stilzitten en luisteren is: er is ook een interactief moment. Enkele vrijwilligers krijgen de mogelijkheid om net zoals de ontsnappingsgroepen vroeger een riooldeksel zo stil mogelijk op te heffen. 

De mensensmokkel gebeurde zo goed als altijd ‘s nachts, om zo min mogelijk op te vallen. Deze operaties werden vaak georganiseerd door West-Berlijnse groepen, omdat zij makkelijker toegang kregen tot Oost-Berlijn. Het bestuur van West-Berlijn was niet altijd opgezet met de tunnelgravers, uit angst dat ze een waterleiding zouden vernielen, maar toch traden ze niet al te streng op. De tunnelgravers wilden dan ook vaak gewoon hun familie uit het oosten een beter leven geven in het westen. 

Nieuwe must-see

In november van 2019 werd ook een nieuwe vluchttunnel zichtbaar gemaakt voor het publiek. De tunnel dateert uit 1970-1971 en is de enige originele tunnel die je nog kan bezoeken in heel Berlijn. Je kan natuurlijk niet echt in de tunnel, maar het Unterweltenmuseum bouwde zelf een gang waarlangs je de tunnel kan inkijken. Het is pas dan dat het echt tot je doordringt hoe een hachelijke operatie het wel niet moet geweest zijn om acht meter onder de grond, op handen en knieën, onder de muur door te sluipen. Indrukwekkend om te zien en zeker een aanrader voor iedereen die Berlijn ooit bezoekt.

Wie zich dus wil onderdompelen in de geschiedenis en de werking van de ondergrondse vluchttunnels, kan terecht op Berliner Unterwelten om een bezoek te plannen. Het museum ontvangt geen subsidies van de overheid, dus al het geld dat het verdient met hun rondleidingen investeren ze terug in hun werking.

Humboldthainpark: de afweertorens van Hitler 

Wie het station van Gesundbrunnen buiten stapt, kan er niet naast kijken. Twee gigantische luchtafweertorens rijzen op uit het Humboldthainpark. Met zijn 290.000 vierkante meter is het park een van de grootste van Berlijn. De torens werden in de jaren ‘40 gebouwd op bevel van Hitler, als afweergeschut en bunker voor de bevolking. Nu kan je bovenop de bunkers genieten van een prachtig uitzicht over de stad. 

In de zomer opent het park een openluchtzwembad en doet de muur van de bunker dienst als klimmuur. Verder vind je ook heel wat graffiti en poëtische teksten op de muren van de bunker. Zelfs hier bewijst Berlijn zich dus weer als een stad die overstroomt van streetart. 

Ook op deze historische locatie is het Berliner Unterweltenmuseum aanwezig. Tour 2 From Flaktowers to Mountains of Debris toont de geschiedenis van de afweertorens, compleet met een bezoek binnenin de bunker en zijn zeven verdiepingen. Deze tour is enkel te volgen van april tot oktober, omdat in de wintermaanden de bunker een thuis is voor vleermuizen. Van een herbestemming gesproken.

Update: Tot ten vroegste 19 april zal het museum vanwege de coronacrisis geen rondleidingen geven.

Wie na de coronacrisis graag een bezoek brengt aan Berlijn kan hier een route vinden door Gesundbrunnen. De hoogtepunten van het district staan daarin uitgelicht met voor ieder wat wils: cafés, eetstalletjes en musea.

Tekst: Siel Fouquaert en Marlies Schelfhout, foto’s: © Berliner Unterwelten e.V. / Holger Happel, Siel Fouquaert, Marlies Schelfhout