Iemand verliezen is nooit makkelijk. Zeker nu, in tijden van corona, is het voor heel wat mensen een hele opgave om verdriet een plaats te kunnen geven. Je mag niet afspreken met vrienden of familie, op begrafenissen mogen maar dertig personen aanwezig zijn en mensen buiten je gezin kan je niet eens vastpakken voor wat troost. Hoe kunnen we dan rouwen?

‘Rouw is een heel individueel, persoonlijk proces’, vertelt rouwpsychologe Liese Vijfeijken. Ze helpt mensen die een verlies meemaken. Ook zijzelf heeft geworsteld met rouw en verlies en heeft daarom gekozen om rouwpsychologe te worden. Op 16-jarige leeftijd verloor Vijfeijken haar vader, maar op dat moment probeerde ze dat verlies te verdringen. Ze stortte zich op haar studies en kreeg de klap pas achteraf. Toen besefte ze hoe belangrijk het rouwproces is en verdiepte ze zich in dit thema.

In deze video legt rouwpsychologe Liese Vijfeijken uit wat rouwen kan inhouden.

Rouwen in coronatijden

In deze tijden van corona kan rouw er anders uitzien. ‘De manier van afscheid nemen is vaak, niet altijd, maar vaak heel anders dan voor de semi-lockdown. Afscheid nemen als iemand gaat sterven en afscheid nemen wanneer de persoon gestorven is, bij het lichaam kunnen zijn, bij de afscheidsdienst kunnen zijn, bij de koffietafel kunnen zijn. Dat zijn allemaal dingen die nu anders lopen’, zegt Vijfeijken. Ook  het rouwen op zich is anders. ‘Mensen die hiervoor al iemand verloren zijn en die door een rouwproces gingen, zijn net als andere mensen heel beperkt in wat ze nog kunnen doen’, vertelt Vijfeijken. ‘Ondertussen versoepelt het wat, maar er is een periode geweest waarin mensen zich afvroegen of ze nog naar het  kerkhof mochten gaan. Of dat een essentiële verplaatsing was als hij of zij daarvoor de auto moest nemen.’

Bekijk hier wat een mogelijk gevolg is van de lockdown op rouw. 

Vijfeijken doet nu haar consultaties zowel online als in haar praktijk. Afhankelijk van wat de mensen het liefst hebben. Ze merkt wel dat ze nu minder aanmeldingen krijgt. ‘Ik denk dat het aantal mensen die echt in therapie willen komen iets minder is dan anders. Ook omdat mensen niet weten hoe het werkt om in deze tijd naar een psycholoog gaan. Er zijn wel mensen die willen komen, maar de mensen die nu iemand verliezen, gaan nog niet onmiddellijk hulp zoeken. Dat duurt soms even, want die mensen zitten nog helemaal in het verlies. Meestal zoeken mensen enige tijd later de ondersteuning’, vertelt Vijfeijken. Ze verwacht dus dat de klop en de drukte pas achteraf zal komen.

Deze uitgestelde klop verwacht ze ook bij hulpverleners die in de vuurlinie werken. Vijfeijken belt in deze periode heel wat huisartsen op om na te gaan hoe het met hun gaat. Ze heeft ook meegewerkt aan een webinar speciaal voor hulpverleners in de palliatieve zorg. De zorgverleners moeten momenteel onder hoge druk werken en ervaren vaak spanning en stress. Om een beter beeld te schetsen, vergelijkt Liese Vijfeijken de situatie met een examenperiode: ‘Doordoen, doordoen, doordoen en achteraf valt dat stil. Als je dan met iets zit, dan komt dat vaak achteraf. En dat gaat nu bij heel veel hulpverleners ook zijn.’ Toch merkt Vijfeijken ook iets positiefs: ‘Sommige teams zijn heel hecht geworden en gaan veel hebben aan elkaar na deze zware periode.’

Alternatieven

Momenteel worden er ook livestreams aangeboden om een uitvaartplechtigheid toch te kunnen volgen van thuis. Vijfeijken vindt het heel goed dat dit bestaat: ‘Hiervoor werden plechtigheden al gelivestreamed. Ook het opnemen van diensten, zodat mensen die achteraf nog kunnen bekijken, bestaat al even. Ik merk dat heel veel mensen daar heel wat aan hebben en ik denk dat het voor sommigen echt wel oké is en een goed alternatief gaat zijn.’

Om steun te bieden, ontstaan er in deze periode ook verschillende initiatieven. Volgens Liese Vijfeijken is het heel goed dat deze projecten bestaan. ‘Er gaat geen enkel initiatief zijn dat voor iedereen past, maar hoe meer aanbod er is, hoe meer mensen hun ding daarin gaan kunnen vinden’, zegt Vijfeijken. Ook artikels maken over rouwen, vindt Vijfeijken belangrijk: ‘Sommige mensen gaan een artikel lezen en zich minder alleen voelen. Ze gaan blij zijn dat er aandacht voor is.’

#wijrouwenmee

Eén van de initiatieven die ontstaan is tijdens corona is #wijrouwenmee van de coronadenktank. Medewerkster Annik Verheyen vertelt wat dit inhoud: ‘Met #wijrouwenmee willen we troost bieden aan mensen in rouw. Onze onderzin is: want je verdriet hoeft niet in quarantaine.’

https://www.facebook.com/wijrouwenmee/posts/104282147921991

‘De coronadenktank bestaat uit ongeveer duizend burgers die aan verschillende projecten werken. Dit kan gaan van items rond mondmaskers maken tot hulpplatformen bieden. Bij #wijrouwenmee zijn we met zo’n vijftal vaste mensen, maar soms komt er iemand bij en gaat er iemand weg’, zegt Verheyen. ‘Wat heel fijn is, is de manier waarop dat werkt. Iemand zet in het platform een voorstel: Zouden we niets doen rond afscheid en rouw? En dan zeggen een aantal mensen: Ik ken een psycholoog en ik ken een begrafenisondernemer. Dan komt er een webdeveloper die zegt: Ik kan makkelijk een website maken. En bij wijze van spreken, staat er binnen twee dagen een website online. Dat is heel bizar, maar ook wel heel mooi om te zien hoe zoiets vorm krijgt vanuit burgers die dat vrijwillig doen.’

Annik Verheyen is ook zelf haar vader verloren toen ze twintig jaar oud was en heeft daarom gekozen om mee te werken aan dit project rond rouwen. ‘Mijn vader heeft zijn lichaam aan de wetenschap gegeven. Het was toen ook al een heel rare manier van afscheid nemen, omdat er geen lichaam bij de afscheidsplechtigheid was. Er is dan nadien een viering geweest toen mijn vader is teruggekomen. Dus ik wist wel: het kan ook op een andere manier’, vertelt Verheyen.

Op de website van #wijrouwenmee kan je verschillende tips vinden over hoe je nu afscheid kan nemen of hoe je de afscheidsplechtigheid met afstand moet doen. Deze tips hebben ze gekregen van mensen die voor corona iemand verloren zijn, begrafenisondernemers en rouwtherapeuten. Buiten tips geven, voeren ze ook campagnes. ‘We hebben recent een campagne gestart, genaamd ‘Kopje Troost’. We willen met affiches die je kan downloaden of een kopje aan je ramen of in je voortuin te hangen, aan mensen laten zien: Kijk, wij bieden ook wat troost aan iedereen die het moeilijk heeft. Uiteindelijk is dat kopje troost symbolisch, maar misschien wandelt er wel iemand voorbij die in rouw is’, zegt Verheyen. ‘We hebben ook aan een aantal illustratoren gevraagd om een kaartje te maken om af te stappen van de klassieke innige deelnemingskaartjes. We hebben nu van een aantal illustratoren kaartjes gekregen die er heel anders uitzien en die meteen ook voor een andere beeldtaal zorgen rond rouwen.’

https://www.facebook.com/wijrouwenmee/posts/120622889621250

Momenteel kan Verheyen nog niets over de toekomst van #wijrouwenmee zeggen. ‘Doordat het een burgerplatform is en heel erg van onderuit ontstaat, kan het zijn dat er morgen een idee gepolst wordt en dat daar mensen op inpikken en dat het er overmorgen staat. Maar voor hetzelfde geld kan het zijn dat er heel enthousiast op gereageerd wordt en dan in stilte verdwijnt. Er zijn een aantal dingen die we misschien nog wel wat meer willen uitbouwen, maar we hebben zeker en vast geen concrete plannen,’ zegt Verheyen. ‘We merken wel dat veel commerciële sites zich beginnen aan te bieden. Nu moeten we misschien een aantal criteria opstellen, want het is niet de bedoeling dat we de Gouden Gids van de begrafenissector worden. Er is nog altijd heel veel enthousiasme, maar er zijn een aantal dingen waar we nu over moeten denken. De vraag is nu ook: Wat na corona?’

Deze interviews zijn enkele weken geleden afgenomen. In de tussentijd kunnen er nieuwe maatregelen gelden.

Tekst & video: Anke De Vries
Grote foto bovenaan: PxHere