De betoging ‘Samen voor Vrijheid’ op zondag 21 november in Brussel deed veel stof doen opwaaien, maar niet altijd om de reden die de demonstranten voor ogen hadden. ‘De essentie van de betoging is helemaal verloren gegaan’, zegt studente Journalistiek Silke Wossmann (25), die aanwezig was op de betoging. Ook Stefaan Walgrave, politicoloog aan de Universiteit Antwerpen, gelooft dat er veel schortte: ‘Het was een noodkreet, maar de demonstranten weten nog niet goed wat die noodkreet betekent.’ Wat ging er precies mis? 

Op zondag 21 november kwamen er minstens 35.000 mensen op straat om een breed probleem aan te kaarten: vrijheidsbeperking. Een twintigtal organisaties sloegen de handen in elkaar onder het motto: ‘Samen voor Vrijheid’. Een nieuwe beweging is in opmars, maar op de demonstratie werd al snel duidelijk dat niet iedereen dezelfde motivatie heeft. Silke Wossmann (25) was aanwezig op de betoging en merkte dat ook: ‘Ik had meteen door dat iedereen daar om duizend verschillende redenen was. Er waren mensen tegen vaccins in het algemeen, er waren er tegen het Covid Safe Ticket, er waren er tegen mondmaskers… Er liep zelfs een Zwarte Piet rond. Maar het grote signaal dat ik kreeg was vrijheid en liefde.’ 

Stefaan Walgrave, professor Politicologie aan de Universiteit van Antwerpen merkte ook verschillende motieven op: ‘Het heeft ook te maken met de teleurstelling in de vaccins. Het rijk der vrijheid was in zicht en ze moeten daar nu op terugkomen. Dat zorgt voor een vertrouwensbreuk, zowel bij gevaccineerden als diegenen die dat niet zijn.’ De slogan van het protest, ‘Samen voor Vrijheid’, is wel een goed bindmiddel tussen de uiteenlopende redenen, vindt Walgrave. ‘De burgers hebben het gevoel dat de overheid allerlei maatregelen oplegt en daar zien ze een bedreiging voor hun vrijheid in. Zeker nu, met het Covid Safe Ticket: je moet je identificeren en mensen vrezen dat dat een vast proces wordt.’

‘Pesten, uitsluiten en manipuleren’ 

Ook Silke had haar eigen opeenstapeling van redenen om die zondag naar Brussel te trekken. Veel beloftes die de politiek maakte, worden volgens haar niet waargemaakt en het Covid Safe Ticket is niet geëvolueerd zoals ze het wou. ‘Het begon mij ook te dagen hoe hard dat niet-gevaccineerden worden geviseerd. Ikzelf ben uiteindelijk gevaccineerd, een aantal van mijn vrienden zijn dat niet. Daardoor krijg ik ook hun standpunt te horen. Daar ben ik blij mee, want zo zit ik niet in een bubbel.’ Dat niet-gevaccineerden moeilijk een bezoekje kunnen brengen aan de horeca, spant voor haar de kroon: ‘Er zijn al vaccins die verplicht zijn, voor polio bijvoorbeeld. Waarom verplichten ze het coronavaccin dan niet? Niemand wil gewoon de verantwoordelijkheid nemen. Daarom moeten ze nu mensen pesten, uitsluiten en manipuleren om een vaccin te nemen en dat maakt me alleen nog maar kwader.’

Los van haar overtuigingen was ze als studente Journalistiek nieuwsgierig naar wat voor soort mensen de demonstratie zou aantrekken. ‘Ik wou het gewoon met eigen ogen zien en de sfeer opsnuiven. Wat voor mensen zijn dat? Zijn het echt allemaal complotdenkers en anti-vaxxers?’ 

Betogen is niet nieuw voor Silke. De voorbije jaren ging ze al demonstreren voor verschillende thema’s. ‘Daarom dat ik misschien ook sneller ben gaan betogen zonder een specifieke reden’, veronderstelt ze. ‘Dat er vrienden gingen, hielp natuurlijk ook wel. Het was ook de rustigste betoging die ik al heb gedaan. De sfeer was vergelijkbaar met andere demonstraties. Wat ik zo fijn vind aan betogen, is dat je die samenhorigheid kan voelen. Het gaat niet alleen over boos zijn, het is veel meer dan dat. Het gaat over je een keer niet alleen, moedeloos en machteloos voelen.’ Maar met zo’n gevoel blijven de betogers wel achter, doordat er op verschillende punten iets fout liep. Wat precies? Dat lijsten we graag voor je op. 

1. DE ORGANISATIE 

Een twintigtal kleinere organisaties mobiliseerden de betoging, waardoor het niet altijd duidelijk is wie het aanspreekpunt is van de beweging. Politicoloog Walgrave: ‘Het is een mengelmoes van mensen. Je hebt anti-vaxxers, je hebt mensen die tegen de pasjessamenleving zijn, mensen die tegen de invloed van de overheid op ons persoonlijk leven zijn… Er demonstreerden zo veel mensen met uiteenlopende redenen en dat is het grootste probleem van de beweging. Ze kunnen zich niet omvormen tot een echte organisatie, tot een kracht waar politici mee kunnen praten. Als de vakbond met de overheid gaat praten, kunnen die perfect vijf punten geven waarover ze willen praten. Hier is het een noodkreet, maar ze weten nog niet goed wat die noodkreet betekent.’ 

Daarbij moest het een apolitieke demonstratie zijn. Het maakt niet uit welke politieke strekking je komt, iedereen was welkom. Maar achteraf blijkt de betoging daar toch niet zo los van te staan. Sarah Melis, een van de twee organisatoren, is lid van de groep Feniks, een van de organisaties die de beweging in gang zette. De onderzoekswebsite ‘Het Observatorium’ ontdekte dat veel leden van Feniks ook lid zijn van Schild en Vrienden. Meer nog, Dries Van Langenhove zou achter de schermen aan de knoppen hebben gezeten, zo schrijven onder andere Het Laatste Nieuws en Het Nieuwsblad. Veel demonstranten waren er niet mee opgezet toen ze dat te weten kwamen.

Voor Silke maakt het niet veel uit. ‘Het kan zijn dat Sarah Melis als eerste opriep om te protesteren, maar dat betekent helemaal niets. Het waren meerdere organisaties die achteraf mee op de boot zijn gesprongen. Bijna niemand wist dat het uit extreemrechtse hoek was georganiseerd. Zij alleen kunnen geen betoging op de been zetten van minstens 35.000 mensen. De betogers zijn gegaan omdat ze achter het idee stonden, niet achter Schild en Vrienden.’ 

Op sociale media waren ze niet mals voor de demonstranten, wat Silke niet begrijpt. ‘Wie had ooit gedacht dat ik het eens ging zijn met een persoon die rechts is? We kunnen allemaal dus echt wel verenigen op sommige vlakken. Mogen we dat niet gewoon koesteren? Moet ik mijn basisrecht om te betogen in de vuilnisbak gooien omdat daar misschien een fascist gaat zijn? Heel jammer dat de essentie van de betoging is verloren gegaan.’ 

2. DE TIMING 

Stefaan Walgrave merkt op dat het protest op een vreemd moment heeft plaatsgevonden. ‘Het is ironisch dat de betoging samenvalt met maatregelen die helemaal niet streng zijn. De vrijheidsbeperking vanuit de overheid in de eerste golf was veel strenger. Toen voelde een fiets kopen in een andere stad als een overtreding, dat was pas vrijheidsbeperking. Corona domineert ons leven nu totaal niet.’ Walgrave nuanceert wel: ‘De frustraties hebben zich natuurlijk opgebouwd doorheen de coronacrisis, maar het blijft frappant dat de tegenbeweging net op dit moment zo aanwezig is.’ 

3. HET GEWELD 

Zoals de meesten hebben gemerkt, is de betoging op een grimmige sfeer geëindigd. De rellen braken los en uiteindelijk raakten drie politieagenten gewond, werden er 44 mensen gearresteerd en bleef Brussel achter met grote materiële schade. Maar het waren niet de betogers zelf die de rellen hebben gestart. Dat was voor politicoloog Walgrave meteen duidelijk: ‘De mobilisatie van de betoging is helemaal tot stand gekomen via sociale media, dus je hebt geen controle over wie er naar de betoging komt. Dan kunnen relschoppers je demonstratie kapen, wat nu gebeurd is. Die hooligans hadden gewoon zin om een keer goed tegen de politie in te gaan.’ 

Ook Silke, die het begin van de rellen met eigen ogen gezien heeft, had al mensen gezien die er niet waren om te betogen. ‘Ik liep met vrienden mee die iemand kenden waarvan ze wisten dat het een hooligan was. Hij nam op maandag verlof omdat de kans groot was dat hij zondag werd gearresteerd. Naïef als ik ben, dacht ik dat de politie hen wel kon onderscheiden van echte betogers en hen gewoon ging arresteren. Nee, de politie gebruikte direct waterkanonnen en traangas.’ 

🇧🇪 BRUSSEL – Rellen in #Brussel tegen de #coronamaatregelen en #greenpass #België #Brussel #Qrzone pic.twitter.com/zF8DXUSiTj

— ChantTweettt (2) 🇳🇱🙏🏼 (@ChantalTweettt) November 21, 2021

Voor Walgrave speelde de hoeveelheid mensen een rol in de rellen. ‘Ik denk dat iedereen verrast was. De politie zag er ook lichtjes in paniek uit. We hebben met z’n allen onderschat hoe groot de frustratie is bij een bepaald deel van de samenleving en met hoeveel ze zijn. Op een regenachtige zondagnamiddag in Brussel rondlopen, doet niemand voor hun plezier. Dat is een aanzienlijk engagement.’ Maar studente Silke wil betere communicatie vanuit de ordediensten. ‘Dan staat de politie daar met een hele installatie, maar dan hebben ze niet eens een megafoon om de mensen tot orde te roepen.’ Ze voegt eraan toe dat de politie geweld gebruikte zonder een echte verwittiging. ‘Met een waarschuwing aan alleen de eerste rij kom je er niet. Mensen zijn geraakt door waterkanonnen of traangas terwijl ze niet eens doorhadden dat ze iets fout deden, of gewoon niet konden weggaan omdat er zoveel volk was.’ 

4. DE BERICHTGEVING 

Wat zowel professor Walgrave als Silke een belangrijke misser vonden, was dat de essentie van de beweging niet gehoord kon worden. Daar gaven ze elk een verschillende reden aan. Silke vond dat de media te veel focusten op de relschoppers die aanwezig waren. ‘Op weg naar school luisterde ik naar verschillende radiozenders en ze zeiden allemaal alleen iets over de materiële schade in Brussel. Onze boodschap is volledig ondergesneeuwd en dan ga je teleurgesteld naar huis. Bij bijvoorbeeld de klimaatmarsen was er natuurlijk ook niet veel reactie, maar dan had ik wel het gevoel dat de twee kanten belicht werden. Die boelzoekers zouden bijzaak moeten zijn. Ze zijn ook letterlijk bijzaak, want ze waren niet eens één procent van de betogers.’ 

‘Het heeft net wél veel aandacht gekregen’ zegt professor Walgrave. ‘Een vakbondsbetoging van 35.000 man zorgt er niet voor dat er twee keer in De Afspraak over gesproken wordt. Elke krant heeft erover geschreven, ook omdat iedereen schrok dat het zo veel mensen op de been bracht.’ Maar hij zag wel een ander probleem in de berichtgeving. ‘Wat opvalt, is dat de organisatie geen ruimte krijgt om woordvoerders naar voren te schuiven. De media pakten uit met straatinterviews van betogers. Die vertegenwoordigen het protest niet. De organisatoren moeten in naam van de demonstranten spreken, maar die waren compleet afwezig. Je hebt een Anuna De Wever nodig die je beweging op de kaart kan zetten en eisen kan stellen.’ 

Een kantelpunt 

Ondanks de moeilijke organisatie en de onduidelijke boodschap is Walgrave er wel van overtuigd dat het protest indruk heeft gemaakt. ‘Dit zou een kantelpunt kunnen zijn. Hiervoor waren er nog niet genoeg tegenstanders om er een politiek debat van te maken.’ Hij countert wel snel de verwachtingen: ‘De overheid heeft op dit moment de speelruimte niet om het beleid daaraan aan te passen. Integendeel, de stijgende curve vraagt om strengere maatregelen.’ Walgrave concludeert dat de beweging haar doel moet definiëren. ‘Het zou wel kunnen dat door deze betoging de beweging meer platform krijgt. Er zal meer ruimte zijn voor die stem in het publiek debat. Het probleem is nu: wat is die stem precies?’ 

Tekst: Julie Van Sande
Foto: © Silke Wossmann